भारतीय डिजिटल रुपया लाँच, काय आहेत CBDC ची वैशिष्ट्ये? त्याची का गरज आहे?

Digital Currency: आरबीआयच्या मते,  डिजिटल रुपयाचा वापर केल्याने बँका-बँकामधील व्यवहार अधिक सुलभ होतील.

Indian Digital Rupee

मुंबई: रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने आज आपला डिजिटल रुपया लाँच केला. त्यामध्ये रुपयाची व्याख्या आता अधिक विस्तृत झाली असून सेंट्रल बँक डिजिटल चलनचा (CBDC) त्यामध्ये समावेश आहे. खाजगी डिजिटल चलन म्हणजे क्रिप्टोकरंसीला पर्याय म्हणून आरबीआयने डिजिटल रुपया बाजारात आणला आहे. 

आरबीआयच्या डिजिटल रुपयाच्या लाँचिंगच्या या प्रक्रियेत स्टेट बँक ऑफ इंडियासह नऊ बँकांचा सहभाग आहे. तसेच ऑफ बडोदा, येस बँक, कोटक महिंद्रा बँक, युनियन बँक ऑफ इंडिया, आयसीआयसीआय बँक, आयडीएफसी फर्स्ट बँक, एचडीएफसी बँक आणि एचएसबीसी यांचा समावेश आहे.

सेंट्रल बँक डिजिटल करंसी (CBDC) म्हणजे नेमके काय?

सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी (CBDC) हे आरबीआयने तयार केलेल्या डिजिटल करंसीचे कायदेशीर प्रतिनिधीत्व करते. सोप्या शब्दात सांगायचं तर हे फियाट मनीचे, म्हणजे भारतीय रुपयाचे डिजिटल प्रतिनिधित्व आहे. त्यामुळे फियाट मनीची देवाणघेवाण करता येते. ब्लॉकचेनच्या माध्यमातून डिजिटल करंसीचा वापर करता येऊ शकेल. 

CBDC ची वैशिष्ट्ये काय आहेत?

केंद्रीय बँका त्यांच्या चलनविषयक धोरणांतर्गत CBDC, एक सार्वभौम चलन जारी करतात.

· हे मध्यवर्ती बँकेच्या आर्थिक विवरणांवर कर्ज म्हणून दिसते.

· CBDC पैसे तयार करणे आणि हस्तांतरित करण्याचा खर्च कमी करेल असा अंदाज आहे.

· नागरिक, कंपन्या आणि सरकारी संस्थांसाठी पेमेंटचे हेकायदेशीर आणि सुरक्षित माध्यम असेल.

· CBDC पूर्णपणे रोख आणि व्यावसायिक बँक चलनात बदलण्यायोग्य आहे.

· CBDC ही एक मुक्तपणे हस्तांतरित करण्यायोग्य कायदेशीर निविदा आहे ज्याच्या मालकीसाठी बँक खात्याची आवश्यकता नाही.

 
खालील कारणांमुळे CBDC ची गरज आहे, 

· कागदावर आधारित रोख व्यवस्थापनाशी संबंधित बचत.

· कॅशलेस सोसायटीचा विकास करणे, डिजिटायझेशनचा उद्देश.

· पेमेंट इनोव्हेशन, कार्यक्षमता आणि स्पर्धा वाढवणे.

· आर्थिक समावेशनाला प्रोत्साहन देणे.

· क्रिप्टो चलनांच्या वाढीच्या पार्श्वभूमीवर रुपयाचे संरक्षण करणे.

· विविध प्रकारचे डिजिटल रुपे जारी करण्यासाठी अत्यावश्यक. 

डिजिटल रुपयावर व्याज मिळणार नाही आणि डिजिटल जगात ते कागदी रुपयाला पर्याय म्हणून काम करेल. कागदी रुपयाप्रमाणेच  CBDC ही RBI ची आर्थिक जबाबदारी आहे. याचा वापर व्यापार, नॉन बँकिंग फायनान्शिअल कंपन्या आणि इतर व्यवहारांसाठी उपयोगी ठरतील.  डिजिटल रुपयाचा वापर केल्याने बँका-बँकामधील व्यवहार अधिक सुलभ होतील.

बिटकॉइन आणि इथरियमसारख्या क्रिप्टोकरंसीचे मूल्य अलिकडच्या काही महिन्यांत विक्रमी नीचांकी पातळीवर आले आहे. याव्यतिरिक्त, RBI सारख्या मध्यवर्ती बँकेद्वारे हमी दिलेले चलन नेहमीच सुरक्षित असते. क्रिप्टोकरंचा वापर बेकायदेशीर कृत्यांसाठी केला जाऊ शकतो, डिजिटल रुपयामध्ये हे शक्य नाही.