विश्वचषकाची उत्सुकता; रोमांचक आणि सुंदर, वेड लावणारा फीफा!

फीफा विश्वचषक 2022 कतारमध्ये होत आहे. ( Image Source : Getty )

Source : Getty

गेल्या आठवड्याभरापासून कतारमध्ये फुटबॉल विश्वचषक सुरू आहे. सामने रंगतदार होत असल्याने कमी वेळातच याची क्रेझ जगभर पसरली आहे. याशिवाय जीवनात असं आहे तरी काय, जे विश्वचषकातील आतुरता आणि उत्सुकतेचं वर्णन करू शकतं किंवा या गोड वेडेपणाशी स्पर्धा करू शकतं? खरे तर हे एकच विश्वचषक आहे. जगभरातील देश सर्व खेळांसाठी विश्वचषक देत असले, तरी फिफा हा फुटबॉलचा खरा विश्वचषक आहे. क्रिकेट विश्वचषकालाही हे नाव देणे निरर्थक वाटतं. खरं तर नेदरलँड्सला क्रिकेट खेळाचा वारसा इंग्लंडकडून मिळाला आहे. ज्यात भारत आणि इतर काही देशांनी क्रिकेटच्या खेळात उशीरा प्रवेश केला आहे. ब्रिटीश राजवटीच्या वसाहती असलेल्या या देशांनी अलीकडेच आयसीसी टी-20 विश्वचषक स्पर्धेत भाग घेतला.

अशाच प्रकारचे आयसीसी एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय खेळ देखील आहे. अमेरिकेत त्यांच्या बेसबॉल फायनलला "वर्ल्ड सिरीज" म्हणण्याची हिम्मत आणि धैर्य आहे, असे नॅशनल बास्केटबॉल असोसिएशन (NBA) म्हणते. ते देखील हे सामने फक्त अमेरिके पुरते मर्यादित असताना. कॅनडामध्ये हे सामने खेळण्यास काही प्रमाणात मान्यता असली तरी, त्यांना वर्ल्ड सिरीजचा दर्जा देता येणार नाही. ही देखील वस्तुस्थिती आहे की, काही दशकांपूर्वीपर्यंत अमेरिकेबाहेरील क्वचितच कोणी खेळाडू यात खेळला होता. परंतु या सामन्यांच्या अंतिम फेरीतील विजेत्याला अमेरिका "वर्ल्ड चॅम्पियन" म्हणते.

अशा प्रकारची संकुचित मानसिकता सर्वच खेळांमध्ये रूढ झाली, ही वस्तुस्थिती नाकारता येत नाही. त्यात प्रत्येक खेळाशी संबंधित स्पर्धांना विश्वचषक म्हटले जात आहे. यातच विश्वचषक ही फुटबॉलमध्ये वर्चस्व सिद्ध करणारी एकमेव जागतिक स्पर्धा आहे. अलीकडच्या काळातच असं घडत आहे. यासोबतच खेळांमध्ये राष्ट्रवाद हाही मुद्दा आहे. राष्ट्रवादाला खेळापासून वेगळे करणे फार कठीण आहे. या वर्षी पात्रता फेरीतून पुढे आलेले 32 संघ कतार येथे होणाऱ्या चॅम्पियन्स ट्रॉफीसाठी स्पर्धा करत आहेत.

या खेळाची क्रेझ एवढी आहे की 2026 मध्ये संघाला मैदानात उतरवणाऱ्या देशांची संख्या 48 होणार आहे. या सामन्यात चाहते आपापल्या देशांच्या रंगात परिधान करून येतात. जेव्हा त्याचा देश गोल करतो, तेव्हा त्यांच्या संपूर्ण शरीरात जो उत्साह संचारतो, तो त्यांना अनियंत्रित आनंदाचा अनुभव देतो. हे ते खास क्षण आहेत, जे फीफाला फीफा बनवतात. ब्राझिलियन लोक याला "सुंदर खेळ" म्हणतात. यातच राष्ट्रवाद जसजसा मजबूत होतो, तितकाच तो पुढे वाढतो.. पण या विषयावर आपण जास्त पुढे न जाता फीफाच्या नशेत बुडून जाऊ. 

अशी कोणती गोष्ट आहे, जी जगाला जिवंत बनवते? आणि ज्या उत्कटतेने जगभरातील पुरुषांना त्यांच्या आवडत्या संघासाठी त्यांच्या आयुष्यभराची कमाई पणाला लावून हजारो मैल प्रवास करण्यास प्रवृत्त करते. याची झलक पाहण्यासाठी कोणालाही फुटबॉल विश्वचषक पाहायला पाहिजे. ही स्पर्धा इतर कोणत्याही स्पर्धा किंवा कार्यक्रमापेक्षा पूर्णपणे वेगळी आहे. अनेकांचं असं मत आहे की,  ऑलिम्पिकची क्रेझ विश्वचषकाच्या सामन्यापेक्षा कितीतरी पटीने जास्त आहे. पण हा पूर्णपणे चुकीचा दृष्टिकोन आहे. ऑलिम्पिकची अतिशय गंभीर आणि अधिकृत गोष्ट अशी आहे की, हे सुस्त आणि पद्धतशीरपणे शक्तीचे प्रदर्शन करते.

ऑलिम्पिकच्या बाबतीत हे देखील नक्कीच आहे की, मध्येच उसेन बोल्टसारखा खेळाडू येतो. जो आपल्या कामगिरीने लोकांना आश्चर्यचकित करतो. त्याचप्रमाणे महिला जिम्नॅस्ट आणि डायव्हर्स पाण्यात डुबकी घेण्यापूर्वी त्यांच्या तालबद्ध हालचालींनी लोकांना प्रभावित करतात. यातून ते केवळ आपलेच नव्हे तर, ज्या देशांचे प्रतिनिधित्व करतात त्या देशांचेही नाव कमावतात. याचा अर्थ या लोकांच्या या कौशल्याचा त्यांच्या देशांना आर्थिक फायदाही होतो. असं असलं तरी जो उत्साह विश्वचषकात आहे, तो ऑलिम्पिकमधून गायब आहेत.

गेल्या दोन दशकांत चीनने ऑलिम्पिक पदकतालिकेत अमेरिका व्यतिरिक्त अव्वल स्थान पटकावले आहे. यात आश्चर्य वाटण्यासारखं काही नाही. परंतु विश्वचषक स्पर्धेत हा देशा नाही. कारण कंटाळवाणा राक्षसी चिनी कम्युनिस्ट पक्ष वर्ल्ड कपच्या उत्साहाच्या समुद्रात हरवून जाईल. चीनला याची बरोबरी करता येणार नाही. अशातच कतारमधील विश्वचषक अद्याप सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे.

ब्राझीलला अजून सलामीचा सामना खेळायचा आहे. कतारी लोकांनी फीफाचे आयोजक बनण्यासाठी अधिकाऱ्यांना लाच दिल्याच्याही अफवा आहेत. या मुद्द्यावर युरोपियन, ज्यांच्याकडून उर्वरित जगाने वर्णद्वेष, वसाहतवाद आणि नरसंहार यासारख्या अनेक घृणास्पद कृत्ये शिकली आहेत. त्यांच्यासाठी ही अत्यंत अपमानास्पद गोष्ट असल्याचे भासवणे म्हणजे, किटलीचे भांडे काळे म्हणण्यासारखे आहे. युरोपीय देशांचा हा ढोंगीपणा असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. सहसा फीफा विश्वचषक उन्हाळ्यात आयोजित केला जातो, परंतु कतारमध्ये उन्हाळ्यात खूप उष्णता असते. म्हणून फीफा विश्वचषक 2022 नोव्हेंबर-डिसेंबरमध्ये आयोजित केला जात आहे.

हा वर्षातील तो काळ आहे, जेव्हा इतर महिन्यांच्या तुलनेत या देशात उष्णता कमी असते. यामुळे हा काळ जगातील प्रसिद्ध खेळासाठी अनुकूल काळ ठरला. कदाचित जगातील सर्वात प्रसिद्ध खेळाचे आयोजन करण्याची ही वेळ युरोपीयांसाठी गैरसोयीची असेल, परंतु युरोपला हे जाणून घेण्याची आणि समजून घेण्याची वेळ आली आहे की, ते आता जगाचे केंद्र राहिलेले नाही. खरं तर युरोपला इतर कोणत्याही खंडापेक्षा अशा कार्यक्रमांसाठी अधिक स्लॉट मिळत आहेत. कतारने चाहत्यांना एलजीबीटीक्यू+ अधिकारांना पाठिंबा दर्शविणारे आर्मबँड घालण्याची परवानगी न दिल्याने आणि विश्वचषक स्टेडियममध्ये बिअरच्या विक्रीवर बंदी घालण्यात आल्याने युरोपीयन चाहत्यांमध्ये संताप व्यक्त केला जात आहे.

माझं म्हणणं आहे की, जर एखाद्याला वाईट करायचे असेल तर कतारमध्ये विश्वचषक स्टेडियम बनवताना मरण पावलेल्या शेकडो स्थलांतरित मजुरांच्या दुर्दशेबद्दल बोलणे अधिक योग्य ठरेल. ज्याची कथा मी एका स्वतंत्र लेखात सांगेन. त्यांचा मृत्यू नेहमीच्या थकलेल्या डिस्क्लेमरमध्ये पुरला जाईल. "ही जगाची रीत आणि प्रथा आहे." दरम्यान,  विश्वचषक आयोजित करणारी आंतरराष्ट्रीय फुटबॉल प्रशासकीय संस्था फीफाची कमाई 5 अब्ज डॉलर्स इतकी आहे. अनेक खेळाडू स्वतः दरवर्षी लाखो डॉलर कमावतात.

टीप: वर मांडण्यात आलेले मत, हे लेखकाचे वैयक्तिक मत आहे. एबीपी न्यूज ग्रुप या मतांशी सहमत असेलच, असे गरजेचं नाही. या लेखाशी संबंधित सर्व दावे किंवा आक्षेपांसाठी केवळ लेखक जबाबदार आहे.