Ram Mandir : राम मंदिराचे डिझायनर कोण? ऐतिहासिक मंदिरासाठी 'नागर' शैलीच का निवडण्यात आली??
Ram Mandir : राम मंदिराची नागर शैलीत रचना करण्यात आली आहे. ही शैली निवडण्यामागे उत्तर भारत आणि नद्यांना लागून असलेल्य भागात नागर शैली प्रचलित आहे. नागर शैली विशेष शैली म्हणून ओळखली जाते.
Ram Mandir : स्वातंत्र्योत्तर कालखंडात देशाच्या राजकीय, सामाजिक इतिहासात सर्वाधिक चर्चा झालेल्या अयोध्येतील राम मंदिराचा अभिषेक (Ram Mandir Pran Pratishtha) झाला आहे. यामुळे मंदिर पूर्ण झाल्याची भावना प्रत्येक रामभक्तांच्या चेहऱ्यावर दिसत आहे. मंदिराचा हा पहिला टप्पा बांधून पूर्ण झाला आहे. गाभाऱ्यावरील शिखराचे काम पूर्ण झाल्याने रामललाच्या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा (Ram Mandir Pran Pratishtha) करण्यात आली. रामाच्या लोभस आणि निरागस मूर्तीने अवघ्या देशाचे लक्ष वेधले गेले. या राम मंदिराची रचना कशी करण्यात आली? ते कोणत्या शैलीत बांधण्यात आले, याबाबतही भक्तांमध्ये उत्सुकता आहे. त्यामुळे जाणून घेऊया या मंदिराची निर्मिती कोणत्या शैलीवर करण्यात आली.
मंदिराचा अष्टकोनी गाभारा वैशिष्ट्य
राम मंदिराचे डिझाईन आशिष सोमपुरा (Ayodhya Temple architect Ashish Sompura) यांनी केलं आहे. सोमपुरा कुटुंब गेल्या अनेक वर्षांपासून मंदिर डिझाइन करत आहे. बिर्ला घराण्याकडून बांधलेल्या जवळपास सर्व मंदिरांची सोमपुरा कुटुंबाकडून करण्यात आली आहे. आशिष सोमपुरा यांचे वडिल चंद्रकांत सोमपुरा यांना घेऊन विश्व हिंदू परिषदेचे अध्यक्ष अशोक सिंघल अयोध्येला गेले. त्यावेळी अशोक सिंघल यांना मंदिरात जाण्याची परवानगी नसल्यामुळे ते जाऊ शकले नाहीत. त्यावेळी चंद्रकांत सोमपुरा यांनी 15 ते 20 मिनिटे चालून जमिनीचे मोजमाप फक्त पायऱ्यांनी केले होते. प्रत्येक पायरीची लांबी दीड फूट निश्चित करण्यात आली होती. तसेच ते मोजमाप लक्षात ठेवून किती जागेवर काम करता येईल हेही पाहिले.
त्यांनी अंदाजे मोजमाप आणि साइट स्थान यावर आधारित तीन पर्यायी डिझाइन तयार केले होते. तिन्ही डिझाईन पाहिल्यानंतर विश्व हिंदू परिषदेने एक डिझाइन अंतिम केले. अष्टकोनी गर्भगृह हे या रचनेचे वैशिष्ट्य होते. अष्टकोनी गर्भगृह क्वचितच आढळते. भगवान विष्णूचा आकार अष्टकोनी आहे, मंदिराचे शिखर देखील त्याच आकारात बनवले आहे. या डिझाइनला सर्वांनी सहमती दिली. त्यानंतर एक मॉडेल तयार करण्यात आले. त्यावेळी फारसे तंत्रज्ञान नव्हते, त्यामुळे मंदिर बांधल्यानंतर कसे दिसेल हे लोकांना समजावे म्हणून लाकडी मंदिर तयार करण्यात आले. हे मॉडेल पाच फूट लांब आणि अडीच फूट रुंद होते. 1990 किंवा 1992 मध्ये कुंभमेळा होणार होता. सर्व ऋषी-मुनी तिथे जमणार होते. मंदिराचे मॉडेल त्यांना दाखविण्यात आले. संतांनाही त्याची रचना आवडली.
आशिष सोमपुरा यांनी दिलेल्या माहितीनुसार 1992 ते 1996 पर्यंत मंदिरासाठी कोरलेले दगड होते. ते दगड तिथेच होते. लोक दर्शनासाठी आले की त्याची पूजा करायचे. त्यामुळे हे दगडच वापरावेत, अशा कडक सूचना ट्रस्टच्या होत्या. लोकांची श्रद्धा जोडली आहे हे लक्षात घेऊन डिझाइन तयार केले आहे. जुन्या दगडांचाही वापर केला आहे. त्यावेळी राम मंदिरासाठी प्रत्येक गावातून रामललासाठी विटा पाठवण्याची लाट आली होती. येथे मोठ्या प्रमाणात विटा जमल्या होत्या. राम मंदिराच्या उभारणीतही या विटांचा वापर केला आहे.
मंदिर कोणत्या शैलीत बांधण्यात आले? (Nagar style for ram temple)
राम मंदिराची नागर शैलीत रचना करण्यात आली आहे. ही शैली निवडण्यामागे उत्तर भारत आणि नद्यांना लागून असलेल्य भागात नागर शैली प्रचलित आहे. नागर शैली विशेष शैली म्हणून ओळखली जाते. देशात मंदिर बांधण्याच्या तीन मुख्य शैली होत्या, म्हणजे नागर, द्रविड आणि वेसार. हा प्रयोग 5 व्या शतकात उत्तर भारतातील मंदिरांवर वापरला जाऊ लागला. या काळात दक्षिणेत द्रविड शैली विकसित झाली होती. नागर शैलीत मंदिर बांधताना काही खास गोष्टी लक्षात ठेवल्या जातात. याप्रमाणे मुख्य इमारत उंच जागेवर बांधली जाते. त्याठिकाणी गाभारा असतो, जिथं मंदिराच्या मुख्य देवतेची पूजा केली जाते.
गाभाऱ्यावर एक शिखर आहे. दोन्ही ठिकाणे अतिशय पवित्र आणि महत्त्वाची मानली जातात. शिखरावर अमलकही आहे. मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रातील हा एक विशेष आकार आहे, जो शिखरावरील फळाच्या आकारात आहे. गाभाऱ्याभोवती प्रदक्षिणा मार्ग आहे. इतरही अनेक मंडप आहेत ज्यावर देवी-देवतांचे किंवा त्यांची वाहने व फुले कोरलेली आहेत. सोबतच एक कलश आणि मंदिराचा ध्वजही आहे.
नागर शैलीत कोणता समावेश असतो? (Nagar style)
- नागर वास्तू ही एक अतिशय विस्तृत शैली आहे. या अंतर्गत पाच प्रकारे मंदिर बांधता येते.
- वलभी शैलीतील मंदिरांना लाकडी छत आहे, जे खाली वळलेले दिसते.
- लॅटिना शैलीमध्ये चार कोपऱ्यांसह एक वक्र टॉवर आहे.
- फामासन शैलीतील मंदिरात एकामागे अनेक छताचे बुरुज आहेत. वरची टेरेस सर्वात रुंद आहे.
- शेकरी आणि भूमिजा शैली 10 व्या शतकात विकसित झाल्या.
- भूमिजात आडव्या आणि उभ्या रांगांमध्ये मांडलेल्या अनेक लहान शिखरांचा समावेश आहे, तर मुख्य शिखर पिरॅमिडच्या आकाराचे दिसेल.
- लॅटिनामध्ये अनेक उप-शिखर आहेत. लॅटिनाला रेखा प्रसाद असेही म्हणतात. श्री जगन्नाथ मंदिर या शैलीत बांधले आहे.
नागर मंदिरे खुल्या जागेत बांधलेली आहेत, विस्तृत आहेत. द्रविडीयन शैलीत मंदिर एका हद्दीत बांधलेली आहेत. आत जाण्यासाठी भव्य प्रवेशद्वार असते. पुढे सर्व शैली एकमेकांसारख्या होऊ लागल्या. त्या काळातील कलाकारांनीही आपल्या विचारसरणीच्या जोरावर सध्याच्या शैलीत काही बदल केले. अशाप्रकारे रचना बदलत राहिली, परंतु मूलभूत समान राहिले. मध्य प्रदेशातील कंदरिया महादेव मंदिर हे नागर शैलीचे उत्तम उदाहरण आहे. कोणार्क आणि मोढेरा येथील सूर्य मंदिरे प्राचीन नागर शैलीत बांधलेली आहेत.
पॉलिश केलेले सागवान लाकूड महाराष्ट्रातून
राम मंदिरासाठी देशातील बहुतांश राज्यांमधून काही खास वस्तू घेण्यात आल्या होत्या. राजस्थानातील नागौर येथील मकराना मंदिराच्या बांधकामात वापरण्यात आले आहे. राम मंदिराच्या गाभाऱ्यातील सिंहासन मकराना संगमरवरी बनवण्यात आले आहे. या सिंहासनावर रामाची मूर्ती आहे. प्रभू श्रीरामाचे सिंहासन सोन्याने मढवलेले आहे. मंदिराचे खांब बनवतानाही मकराना संगमरवरी वापरण्यात आलं आहे.
कर्नाटकातील चेरमोथी वाळूच्या दगडावर देवतांचे कोरीव काम केले आहे. याशिवाय राजस्थानच्या बन्सी पहारपूर येथील गुलाबी वाळूचा दगड प्रवेशद्वाराच्या भव्य आकारात वापरण्यात आला आहे. 2100 किलो वजनाची अष्टधातूची घंटा गुजरातने दिली आहे. पितळेची भांडी उत्तर प्रदेशातून आली आहेत. तर पॉलिश केलेले सागवान लाकूड महाराष्ट्रातून आले आहे. मंदिराच्या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेल्या विटा सुमारे 5 लाख गावांमधून आल्या होत्या.
दुसरीकडे, अयोध्येत (Ayodhya) प्राणप्रतिष्ठा सोहळा पूर्ण झाला आहे. रामललाच्या डोक्यावर सोन्याचा मुकुट आणि गळ्यात हिऱ्या-मोत्याचा हार आहे. याशिवाय कानात कुंडल आहेत. हातात सोन्याचे धनुष्य आणि बाण आहे. रामाची मूर्ती कर्नाटकातील शिल्पकार अरुण योगीराज यांनी शालिग्राम खडकापासून बनवली आहे. तो काळ्या रंगाचा दगड आहे. धर्मग्रंथ आणि धार्मिक ग्रंथांमध्ये शालिग्राम पाषाण हे भगवान विष्णूचे रूप मानले गेले आहे आणि मर्यादा पुरुषोत्तम श्री राम हे भगवान विष्णूचे सातवे अवतार मानले गेले आहेत. शालिग्राम खडक हजारो वर्षे जुना आहे. हे पाणी प्रतिरोधक आहे. चंदन लावल्याने मूर्तीच्या चकाकीवर परिणाम होत नाही.
नखापासून टोकापर्यंत असलेल्या रामललाच्या मूर्तीची एकूण उंची 51 इंच असून तिचे वजन सुमारे 200 किलो आहे. रामललाची जुनी मूर्ती अयोध्येच्या पंचकोशी परिक्रमेला प्रदक्षिणा घालून येथील मंदिरांमध्ये नेण्यात आली. यानंतर ती मूर्तीही नवीन मूर्तीसोबत राम मंदिराच्या गर्भगृहात ठेवण्यात आली.
महत्त्वाच्या बातम्या
