Vinesh Phogat : एक ग्रँम वजन सुद्धा सुवर्णसंधी गमावू शकते, 100 ग्रँम वजन कमी झालं नसतं का? आता पुढे काय?? 10 प्रश्नांमधून समजून घ्या प्रक्रिया आहे तरी काय?

कुस्तीमध्ये वजन मोजण्यासाठी एक संपूर्ण प्रक्रिया आहे. प्रत्येक वजन गटात कुस्ती स्पर्धा 2 दिवस चालते. अंतिम फेरीत किंवा रिपेचेजमध्ये कोणताही पैलवान पोहोचला तरी त्याचे वजन दोन दिवसांनी मोजले जाईल.

Vinesh Phogat

Source : PTI

Vinesh Phogat : विनेश फोगाट (Vinesh Phogat) पॅरिस ऑलिम्पिकमधून बाहेर पडल्याने देशात सन्नाटा पसरला आहे. आज तिला सुवर्णपदकासाठी 50 किलो वजनी गटात अमेरिकेच्या सारा हिल्डब्रँडशी मुकाबला करावा लागणार होता. ऑलिम्पिक नियमांनुसार विनेशचे वजन मोजण्यात आले आणि ते 50 किलोपेक्षा 100 ग्रॅम जास्त असल्याचे आढळून आल्याने अपात्र ठरवण्यात आले. कुस्तीत वजन मोजण्याचे काय नियम आहेत, 100 ग्रॅम कमी होऊ शकत नाही, विनेश प्रकरणात पुढे काय होणार? हे जाणून घेऊया. 

Q. ऑलिम्पिकमध्ये खेळाडूंसाठी किती खेळांमध्ये वजन श्रेणी आहेत?

ऑलिम्पिकमध्ये प्रामुख्याने तीन वजन श्रेणी आहेत - वेट लिफ्टिंग, बॉक्सिंग आणि कुस्ती. कुस्तीमध्ये पुरुष आणि महिलांसाठी 6 वेगवेगळ्या वजनी गट आहेत. विनेश फोगट 50 किलो वजनी गटात खेळत होती.

Q. कुस्तीमध्ये वजन मोजण्याचे नियम कोणते आहेत, ज्यामध्ये विनेश फोगट अपयशी ठरली?

कुस्तीमध्ये वजन मोजण्यासाठी एक संपूर्ण प्रक्रिया परिभाषित केली आहे. प्रत्येक वजन गटातील कुस्ती स्पर्धा 2 दिवस चालते. म्हणजेच अंतिम फेरीत किंवा रिपेचेजमध्ये कोणताही पैलवान पोहोचला तरी त्याचे वजन दोन दिवसांनी मोजले जाईल. 2017 पर्यंत एका श्रेणीतील सर्व सामने एकाच दिवशी होत होते. त्यावेळी वजन एकदाच मोजले जात असे. पहिल्या दिवसाच्या खेळाआधी सकाळी कुस्तीपटूंचे वजन मोजले जाते. या काळात त्यांना 30 मिनिटे मिळतात. त्यांना पाहिजे तितक्या वेळा ते स्केलवर मिळवू शकतात. पहिल्या दिवशी विनेश फोगटचे वजन 50 किलोपेक्षा कमी होते. दुसऱ्या दिवसाच्या स्पर्धेत सहभागी झालेल्या पैलवानांचे वजन सकाळी पुन्हा मोजले जाते. दुसऱ्या दिवशी फक्त 15 मिनिटे मिळतात. या काळात ते त्यांना पाहिजे तितक्या वेळा स्केलवर मिळवू शकतात. दुसऱ्या दिवशी विनेश फोगटचे वजन 100 ग्रॅमने वाढले.
प्रतिस्पर्ध्यांचे वजन करताना कुस्तीपटू फक्त सिंगल घालू शकतात. म्हणजे, ज्या ड्रेसमध्ये ते कुस्ती करतात.
यादरम्यान, खेळाडूमध्ये कोणत्याही संसर्गजन्य आजाराची लक्षणे आहेत की नाही हे देखील तपासले जाते. तसेच त्याच्या नखांची तपासणी केली जाते. ते कट आणि लहान असावेत.
युनायटेड वर्ल्ड रेसलिंग (UWW) चे अधिकारी वजन मोजतात. संपूर्ण प्रक्रियेचे व्हिडिओ रेकॉर्डिंग केले जाते आणि डेटा संगणकावर रेकॉर्ड केला जातो. युनायटेड वर्ल्ड रेसलिंग अधिकाऱ्यांच्या संमतीनंतरच खेळाडू रिंगमध्ये प्रवेश करू शकतो.

Q. खेळाडूंना त्यांचे वजन मोजण्यापूर्वी कमी करता येत नाही का?

नक्कीच कमी करता येईल. यापूर्वीही अनेक खेळाडूंनी अशी कामगिरी केली आहे. पोलंडमध्ये झालेल्या सिलेशियन ओपन बॉक्सिंग स्पर्धेत भारतीय बॉक्सर मेरी कोमने चार तासांत दोन किलो वजन कमी केले होते. तासभर स्किपिंग केले होते.
मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, 6 ऑगस्टच्या रात्री विनेशचे वजन सुमारे 2 किलोने वाढले. रात्रभर तिला झोप लागली नाही. वजन कमी करण्यासाठी सर्व प्रयत्न केले. यानंतर डिहायड्रेशनमुळे त्याला चक्कर येऊ लागली. असे असूनही तिचे वजन 100 ग्रॅम अधिक राहिल्याने तिला अपात्र ठरवण्यात आले.
विनेश सहसा 53 किलो वजनी गटात कुस्ती करते, पण या ऑलिम्पिकसाठी तिने 50 किलो गटाची निवड केली. विनेशचे वजन साधारणपणे 55-56 किलो असते. म्हणजेच खेळाच्या दिवशी 5-6 किलो वजन कमी करावे लागले. स्पर्धेच्या पहिल्या दिवशी त्याने आपले वजन व्यवस्थापित केले, परंतु दुसऱ्या दिवशी त्याचे वजन 100 ग्रॅम अधिक होते.

Q. 100 ग्रॅमने काय फरक पडेल एवढी सवलत दिली जाऊ शकत नाही?

क्रीडा जगतात, विशेषत: ऑलिम्पिकमध्ये, अगदी 10 ग्रॅम महत्त्वाचा असतो. योग्य खेळ व्हावा म्हणून वजन वर्ग तयार करण्यात आला आहे. जेव्हा समान वजनाचे खेळाडू लढतात तेव्हा ते समान ताकद लागू करतात. जर एखाद्याचे वजन 100 ग्रॅम जास्त असेल. याचा अर्थ तो 100 ग्रॅम अधिक शक्ती वापरत आहे. तो न्याय्य खेळ नाही.

Q. खेळाडू त्यांच्या वजनापेक्षा जास्त वजनाच्या श्रेणीत खेळू शकतात का?

हे होऊ शकते. जर एखाद्या खेळाडूने त्याचे निर्धारित वजन ओलांडले तर तो पुढील दोन श्रेणींमध्ये खेळू शकतो. यासाठी तिला तिच्या वास्तविक वजनापेक्षा एक ग्रॅम जास्त वजन दाखवावे लागेल, परंतु विनेशच्या बाबतीत असे होणार नाही. ऑलिम्पिकमध्ये कोणता खेळाडू कोणत्या वजनी गटात खेळणार हे आधीच ठरलेले असते. म्हणजेच विनेश फोगट जास्त वजनामुळे अपात्र ठरल्यास ती 50 किलो ऐवजी 53 किलो गटात कुस्ती करू शकत नाही.

Q. कुस्तीमध्ये खेळाडू कोणत्या वजनी गटात खेळायचा हे कसे ठरवले जाते?

कुस्तीपटू कोणत्या गटात लढणार हे जिल्हा पातळीवरच ठरवले जाते. संबंधित श्रेणीमध्ये, एक कुस्तीपटू जिल्हा ते राज्य, राज्य ते राष्ट्रीय आणि राष्ट्रीय ते ऑलिम्पिकसाठी पात्र ठरतो. देशातील कुस्ती महासंघ वजन आणि वैद्यकीय चालवते.
जसे खेळाडू 50 किलो गटात लढतील. एका जिल्ह्यातून 10 खेळाडू आहेत, जो कोणी या 9 खेळाडूंना पराभूत करेल तो राज्य स्तरावर जाईल. राज्यस्तरावर जिंकणारे पैलवान प्रत्येक जिल्ह्यातून येतात. येथील विजेता राष्ट्रीय स्तरावर खेळतो.
राष्ट्रीय स्तरावर प्रत्येक राज्यातील निवडक कुस्तीपटूंमध्ये स्पर्धा असते. देशातील सर्वोत्तम कामगिरी करणारा कुस्तीपटू ऑलिम्पिकसाठी पात्र ठरतो.

Q. एखाद्या खेळाडूला त्याची वजन श्रेणी बदलायची असेल तर काय करावे लागेल?

'युनायटेड वर्ल्ड रेसलिंग'च्या आंतरराष्ट्रीय कुस्ती नियमांनुसार, 'खेळाडू त्यांच्या सध्याच्या वजनापेक्षा पुढील वजन गटात खेळू शकतात. जड वजन श्रेणीत विश्रांती आहे. जड वजन गटात खेळण्यासाठी पुरुष खेळाडूचे वजन 97 किलोपेक्षा जास्त आणि महिला खेळाडूचे वजन 72 किलोपेक्षा जास्त असावे.
हे एका उदाहरणाने समजून घ्या, जर महिला खेळाडूचे वजन 52 किलो असेल तर ती 53 किलो वजनी गटात खेळू शकते. पण त्यासाठी अगोदरच सांगावे लागेल, त्याची संपूर्ण प्रक्रिया आहे.

Q. एखादा खेळाडू अपात्र ठरला तर त्याचा इतर खेळाडूंवर काय परिणाम होतो?

वेगवेगळ्या टप्प्यांवर वेगवेगळे परिणाम होऊ शकतात. विनेश फोगटच्या बाबतीत, सुवर्णपदकासाठीची लढत आता अमेरिकन कुस्तीपटू सारा हिल्डब्रँड आणि क्यूबाची कुस्तीपटू लोपेझ यांच्यात होणार आहे. ऑलिम्पिक आयोजकांनी त्यांच्या अधिकृत निवेदनात म्हटले आहे की, 'आंतरराष्ट्रीय कुस्ती नियमांच्या कलम 11 नुसार, उपांत्य फेरीत पराभूत झालेल्या कुस्तीपटूला विनेशच्या जागी स्थान दिले जाईल. त्यामुळे युस्नेलिस गुझमन लोपेझ अंतिम फेरीत खेळणार आहे.
निवेदनात पुढे म्हटले आहे की, आता जपानची कुस्तीपटू युई सुसाकी आणि युक्रेनची ओक्साना लिवाच यांच्यात कांस्यपदकासाठी लढत होणार आहे. सुसाकीला प्राथमिक फेरीत विनेशकडून पराभव पत्करावा लागला आणि ती बाहेर पडली, ओक्साना लिवाचला उपांत्यपूर्व फेरीत विनेशकडून पराभव पत्करावा लागला.

Q. याआधी वजनामुळे सामन्यांनंतर अपात्रता आली आहे का?

सामन्यानंतर नव्हे, तर 1996च्या अटलांटा ऑलिम्पिक स्पर्धेत भारतीय कुस्तीपटू पप्पू यादवला सामना सुरू होण्यापूर्वीच अपात्र ठरवण्यात आले होते. तो 48 किलो गटात स्पर्धक होता. चाचणी सामना जिंकल्यानंतर, जेव्हा त्याचे वजन मोजले गेले तेव्हा त्याचे वजन जास्त असल्याचे आढळून आले आणि त्याला त्या ऑलिम्पिकमध्ये एकही सामना खेळण्याची परवानगी नव्हती.

Q. विनेश फोगटला पुन्हा खेळण्याची संधी मिळेल का?

नाही, ऑलिम्पिक नियमांनुसार, एकदा अपात्र ठरल्यानंतर खेळाडूला दुसरी संधी मिळू शकत नाही. त्यामुळे विनेश फोगट यापुढे पॅरिस ऑलिम्पिकमध्ये खेळू शकणार नाही आणि तिला रिकाम्या हाताने परतावे लागेल.