Obesity Effects : वाढत्या लठ्ठपणामुळे भारतातील तरुणांमध्ये हृदयरोगात वाढ? डॉक्टरांनी सांगितली लठ्ठपणाची A टू Z कारणं आणि उपाय

Health : आजकालच्या धकाधकीच्या जीवनात स्वत:कडे सर्रास दुर्लक्ष अनेकजण करतात. खराब जीवनशैलीमुळे लठ्ठपणा वाढतो आणि पुढे अनेक रोग बळावतात. याबद्दल डॉ. अपर्णा गोविल भास्कर काय सांगतात? जाणून घेऊया.

Youth Health Obesity Effects

Source : ABPLIVE AI

Youth Health : लठ्ठपणासारखा आजार जगभरात झपाट्याने वाढत चालला आहे. लठ्ठपणाशी संबंधित हृदयरोगामुळे होणाऱ्या मृत्यूंमध्येही चिंताजनक वाढ होत असून, विशेषतः तरुण वयोगटातील पुरुषांमध्ये ही संख्या वाढल्याचे एका अभ्यासात आढळून आले आहे. अलीकडच्या अमेरिकन संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, गेल्या 20 वर्षांत अमेरिकेत लठ्ठपणाशी संबंधित इस्केमिक हृदयरोगामुळे होणाऱ्या मृत्यूंमध्ये तीन पटीने वाढ झाली आहे. हे संकट भारतातही दिसून येते, जिथे जीवनशैलीतील बदल, शहरीकरण आणि आहाराच्या चुकीच्या सवयी या आजाराला चालना देत आहेत.

लठ्ठपणाची समस्या का वाढतेय?

लठ्ठपणा हा इस्केमिक हृदयरोगासाठी एक प्रमुख जोखीम घटक म्हणून ओळखला जात आहे, परंतु अलीकडच्या अभ्यासातून ही परिस्थिती आणखी बिकट होत असल्याचे दिसून आले आहे. अमेरिकेत 1999 ते 2020 दरम्यान लठ्ठपणाशी संबंधित इस्केमिक हृदयरोगामुळे होणाऱ्या मृत्यूंचे प्रमाण 180 ट्क्क्यांनी वाढले आहे. 55 ते 64 वर्षे वयोगटातील पुरुषांमध्ये मृत्युदर 165 टक्क्यांनी वाढला आहे. हे आकडे पाश्चिमात्य देशाकडील असले तरी, भारतातील हृदयरोगाचे वाढते प्रमाण चिंताजनक ठरत आहे. बदलती जीवनशैली, उच्च कॅलरीयुक्त आहार, कमी होणारी शारीरिक हालचाल आणि वाढत्या ताणतणावामुळे भारतीय पुरुषांमध्ये लठ्ठपणाची समस्या वाढली आहे.

हार्टशी संबंधित धोका वाढतोय

भारतात राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS) नुसार 2019 ते 2021 दरम्यान पुरुषांमध्ये लठ्ठपणाचे प्रमाण जवळजवळ दुप्पट झाले आहे. यामुळे हृदयरोगांचे प्रमाण वाढले आहे, जे देशभरातील मृत्यूचे प्रमुख कारण ठरले आहे. भारतीयांसाठी हृदयरोग हा एक मोठा चिंतेचा विषय आहे, कारण भारतीयांना याचा अधिक धोका असतो, हा आजार लहान वयातच विकसित होतो आणि त्याचे परिणाम अधिक गंभीर होतात. पाश्मिमात्य लोकसंख्येच्या तुलनेत, भारतीयांना सुमारे 10 वर्षे आधी हृदयरोगाशी संबंधित समस्या येतात आणि त्यामुळे जगण्याचा दर कमी होत आहे.

का आहे तरुणांना धोका?

अभ्यासानुसार असे दिसून येते की, मध्यमवयीन पुरुषांमध्ये लठ्ठपणा आणि हृदयरोगामुळे महिलांच्या तुलनेत मृत्यूचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या जास्त आहे. अमेरिकेत, पुरुषांचे प्रमाण 1999 मध्ये प्रति 1 लाख लोकांमागे 2.1 मृत्यूंवरून 2020 मध्ये 7.2 म्हणजेच 243% वाढ दर्शवत आहे. या घटनेचे जैविक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय घटक कारणीभूत ठरतात.

1. जीवनशैलीत बदल: सध्याच्या तरुण पिढीमध्ये बैठी जीवनशैली, प्रक्रिया केलेल्या अन्नाचे सेवन आणि जास्त चरबीयुक्त पदार्थ खाणे, तणावाची पातळी जास्त असणे आणि नियमित आरोग्य तपासणी टाळल्याने ऱ्हदयरोगांचे प्रमाण वाढले आहे. त्याचबरोबर पुरुषांमधील धूम्रपान किंवा मद्यपान वाढते व्यसन ऱ्हदयरोगास आमंत्रण देते.

2. पोटाची चरबी वाढणे: पुरुषांमध्ये कमरेचा घेर वाढणे, हे इस्केमिक हृदयरोगाच्या उच्च जोखमीशी संबंधीत आहे. हृदयरोगाच्या विकासात इन्सुलिन प्रतिरोध महत्त्वाची भूमिका बजावते आणि लठ्ठपणा आणि हृदयरोगांमधील दुवा म्हणून कार्य करते.

3. हार्मोनल घटक: प्रजनन वयोगटातील महिलांमध्ये, रक्तवाहिन्यांच्या कार्यात सुधारणा करून आणि निरोगी कोलेस्टेरॉलची पातळी राखून इस्ट्रोजेन हृदयरोगापासून संरक्षणात्मक भूमिका बजावते.

4. ताणतणाव व व्यायामाचा अभाव: कामाचे वाढलेले तास, ताणतणाव आहाराच्या चुकीच्या सवयी आणि शारीरीक हलचालींचा अभाव हे ऱ्हदयरोगास कारणीभूत ठरते.

5. जागरूकतेचा अभाव: जागरूकतेच्या अभावी निदानास विलंब होते.

वांशिक आणि प्रादेशिक असमानतेची भूमिका

अमेरिकेतील एका अभ्यासानुसार, वंश आणि भौगोलिक स्थितीनुसार लठ्ठपणाशी संबंधित हृदयरोगाच्या मृत्युदरात लक्षणीय असमानता आढळून आली. त्याचप्रमाणे, भारतात, सामाजिक-आर्थिक आणि प्रादेशिक स्तरांवर असमानता आहे. शहरी पुरुषांना बहुतेकदा बैठी जीवनशैली आणि आहाराच्या चुकीच्या सवयींमुळे लठ्ठपणाचा सामना करावा लागतो, तर ग्रामीण लोकसंख्येला आरोग्यसेवा आणि जागरूकता कार्यक्रमांच्या अभावामुळे लठ्ठपणा, ऱ्हदयविकाराचा सामना करावा लागतो.

बरेच तरुण आधीच निदान न झालेल्या किंवा योग्य व्यवस्थापन न केलेल्या हृदयरोगासह जगत असतील. याव्यतिरिक्त उत्पन्न, शिक्षण आणि आरोग्यसेवेची उपलब्धता यासारखे इतर अनेक घटक भारतात प्रभावीपणे वजन व्यवस्थापन आणि हृदयरोगाचे वेळाच निदान करण्यास अडथळा निर्माण करतात.

काय करता येईल?

लठ्ठपणाशी संबंधित हृदयरोगाचे निराकरण करण्यासाठी बहुआयामी दृष्टिकोन आवश्यक आहे. ज्यामध्ये वैयक्तिक, सामाजिक आणि वैद्यकीय उपचारांचा समावेश आहे.

1. निरोगी आहाराची सवय: भारतीय आहारात बहुतेकदा कार्बोहायड्रेट्स आणि चरबीयुक्त पदार्थांचे प्रमाण जास्त असते. तृणधान्य, प्रथिने आणि फळे आणि भाज्यांच्या सेवनाने आरोग्यात लक्षणीय फरक दिसून येऊ शकतो.

2. नियमित व्यायाम: दररोज किमान ४५ मिनिटे शारीरिक हालचाली करणे. चालणे, जिम वर्कआउट्स किंवा खेळ अशा व्यायामाद्वारे निरोगी वजन राखण्यास मदत होऊ शकते.

3. वेळोवेळी आरोग्य तपासणी: वजन, कोलेस्टेरॉल, रक्तदाब आणि रक्तातील साखरेच्या पातळीचे वेळोवळी निरीक्षण करणे वेळीच निदान आणि व्यवस्थापनासाठी गरजेचे आहे.

4. जनजागृती मोहिम: याद्वारे लठ्ठपणाच्या जोखमींबद्दल आणि हृदयरोगाशी त्याचा असलेला संबंध याबद्दल तरुणांना शिक्षित केल्याने नक्कीच फायदा होईल.

5. धोरणात्मक बदल : सरकारने निरोगी आहाराच्या पर्यायांना प्रोत्साहन देणे, जंक फूडच्या जाहिरातींचे नियमन करणे आणि वंचित भागात आरोग्यसेवेची चांगली उपलब्धता सुनिश्चित करणे यासारख्या उपक्रमांद्वारे लठ्ठपणा प्रतिबंधाला करण्यास  प्राधान्य दिले पाहिजे.

6. व्यापक उपचार पर्याय: लठ्ठपणाच्या प्रभावी व्यवस्थापनात केवळ जीवनशैली आणि आहारातील बदलच नाही तर वैद्यकीय उपचार आणि शस्त्रक्रिया देखील समाविष्ट आहेत. उदाहरणार्थ, वजन कमी करणारी औषधे किंवा बॅरिएट्रिक शस्त्रक्रिया अनेकांसाठी, विशेषतः गंभीर लठ्ठपणा किंवा संबंधित आरोग्य गुंतागुंत असलेल्यांसाठी उत्तम उपाय ठरु शकतो.

तरुण पुरुषांमध्ये लठ्ठपणाशी संबंधित हृदयरोगाने मृत्युदरात तीव्र वाढ झाली असून ही भारतासाठी एक धोक्याची घंटा आहे. या संकटाला तोंड देण्यासाठी सामूहिक प्रयत्नांची आवश्यकता आहे.

- डॉ अपर्णा गोविल भास्कर - सल्लागार बॅरिएट्रिक आणि लॅपरोस्कोपिक सर्जन, मेटाहेल- लॅपरोस्कोपी आणि बॅरिएट्रिक सर्जरी सेंटर, मुंबई, व सैफी, अपोलो आणि नमाहा हॉस्पिटल्स, मुंबई