Israel–Hezbollah conflict : अरब देशांचे 'स्वित्झर्लंड' होरपळतंय; पॅलेस्टीनशी मैत्री अन् इस्रायलशी वैर करण्यात लेबनॉन उद्ध्वस्त कसा झाला?
Israel Hezbollah conflict : महिला बिकीनी घालत होत्या तिथं आता रक्ताची होळी का सुरु झाली आहे याकडे नजर टाकल्यास आता थोडं इतिहासात डोकावून पाहावं लागेल.
Israel–Hezbollah conflict : गाझापट्टी साफ करत आणल्यानंतर युद्ध करत सुटलेल्या इस्त्रायलने (Israel) आता मोर्चा हिजबुल्लाहचा (Hezbollah) काटा काढण्यासाठी लेबनाॅनमध्ये (Lebanon) बाॅम्ब वर्षाव सुरु केला आहे. हिजबुल्लाहचा नेता सय्यद हसन नसराल्लाहसह अनेक बड्या नेत्यांना टिपल्यानंतरही इस्त्रायल थांबला नसून जमिनीवर सुद्धा सैनिक घुसवलं आहे. त्यामुळे लेबनाॅन सुद्धा साफ होण्यास सुरुवात झाली आहे. आतापर्यंत 700 जणांचा मृत्यू झाला आहे. प्रतिकारात इराणने इस्त्रायलवर राॅकेट मारा केला . त्यामुळे आखाती प्रदेश (Middle East) आता युद्धाच्या खाईत लोटला जात आहे का? अशी भीती व्यक्त होत आहे. जागतिक समूदायाकडून होत असलेल्या विनंत्यांना सुद्धा फाट्यावर मारत इस्त्रायलचा नरसंहार सुरुच आहे. मात्र, जो देश शिया सुन्नी आणि ख्रिश्चन अशा लोकांचा असूनही आनंदात होता, ज्या देशातला अरब देशांचा स्वित्झर्लंड म्हटलं जातं होतं. महिला बिकीनी घालत होत्या तिथं आता रक्ताची होळी का सुरु झाली आहे याकडे नजर टाकल्यास आता थोडं इतिहासात डोकावून पाहावं लागेल. पॅलेस्टिनींना साथ देताना लेबनाॅनची कशी फरफट होत आहे याचं उत्तर त्यामध्ये दडलं आहे.
लेबनॉन आणि इस्रायल एकमेकांसमोर येण्याचे कारण पॅलेस्टीन
इस्रायलने पुन्हा एकदा आपले रणगाडे आणि शस्त्रे घेऊन लेबनॉनमध्ये प्रवेश केला आहे. लेबनॉन आणि इस्रायल एकमेकांसमोर येण्याचे कारण पॅलेस्टीन (palestinian) आहे. ज्यासाठी लेबनॉनसह इतर अरब देशांनी इस्रायलशी युद्ध केले. पॅलेस्टीनसाठी लढणाऱ्या अरब देशांमध्ये (सौदी अरेबिया, इजिप्त आणि सीरिया) लेबनॉन आता एकमेव आहे. लेबनॉन हे का करतो, आपल्या लोकांची सुरक्षा का धोक्यात घालून इस्रायलशी लढतो? शिया, सुन्नी आणि ख्रिश्चनांचा हा देश कसा निर्माण झाला आणि त्याला मध्य पूर्वेचे स्वित्झर्लंड का म्हटले गेले? लेबनॉनची गणना जगातील सर्वात लहान देशांमध्ये केली जाते. त्यावर रोमन, ग्रीक, तुर्क आणि फ्रेंच यांनी राज्य केले. 217 किलोमीटर लांब आणि 56 किलोमीटर रुंद असलेल्या या देशाची लोकसंख्या सुमारे 55 लाख आहे, पहिल्या महायुद्धात तुर्कांचा पराभव झाल्यानंतर, 1916 मध्ये, पाश्चात्य देशांनी त्यांच्या इच्छेनुसार आणि आवडीनुसार मध्य पूर्वेच्या सीमांचे विभाजन करण्यास सुरुवात केली.
सीरियाचा पश्चिम भाग तोडून लेबनॉनची निर्मिती
फ्रान्सने सीरियावर कब्जा केला. फ्रान्सने 1920 मध्ये सीरियाचा पश्चिम भाग तोडून लेबनॉनची निर्मिती केली. त्यामुळेच लेबनॉनवर फ्रेंच संस्कृतीचा प्रभाव अजूनही कायम आहे. अरबीशिवाय तिथले लोक इंग्रजी आणि फ्रेंचही बोलतात. लेबनॉनच्या उत्तरेला आणि पूर्वेला सीरियाला लागून आहे. दक्षिणेला इस्रायल आणि पश्चिमेला भूमध्य समुद्र आहे. लेबनॉनमध्ये शेवटची जनगणना 1932 मध्ये झाली होती. त्या वेळी, तेथे सर्वाधिक लोकसंख्या 51 टक्के ख्रिश्चन होती. यानंतर 22 टक्के सुन्नी आणि 19.6 टक्के शिया मुस्लिम होते. 92 वर्षात तेथील ख्रिश्चनांची लोकसंख्या 32 टक्क्यांपर्यंत शिया 31 टक्के आणि सुन्नी 32 टक्क्यांपर्यंत वाढले आहेत. लेबनॉनला 1943 मध्ये स्वातंत्र्य मिळाले.
धर्माच्या आधारावर घटनात्मक पदांची वाटणी
या देशाचा राष्ट्रपती ख्रिश्चन असेल असे ठरले. एक सुन्नी पंतप्रधान होईल आणि शिया संसदेचा अध्यक्ष होईल. लेबनॉनमध्ये महिलांना स्वातंत्र्यानंतर केवळ 10 वर्षांनी म्हणजे 1952 मध्ये मतदानाचा अधिकार मिळाला. लेबनॉनमध्ये 1960 चे दशक सुवर्णयुग म्हणून लक्षात ठेवले जाते. मध्यपूर्वेत, काही देशांमध्ये फक्त सुन्नी बहुसंख्य आहेत आणि काही शिया बहुसंख्य आहेत. तर लेबनॉनमध्ये ख्रिश्चन, शिया आणि सुन्नी लोकसंख्या जवळपास समान आहे. काना हे गाव लेबनॉनमधील बेरूतपासून 81 किलोमीटर अंतरावर टायर शहरात आहे. येथे प्राचीन ख्रिश्चनांनी येशू आणि त्याचे अनुयायी दगडावर कोरले होते. हे आजपर्यंत जतन केले गेले आहेत.
इस्रायल आणि पॅलेस्टाईन यांच्यातील युद्धात लेबनॉनचे नुकसान
बायबलनुसार, येथेच येशूने पहिला चमत्कार केला. येशूने लग्नात पाण्याचे द्राक्ष रसात रूपांतर केले. जेव्हा येशूला मारण्याचा प्रयत्न केला गेला तेव्हा त्याने आपल्या अनुयायांसह या शहरात बांधलेल्या गुहेत आश्रय घेतला. लेबनॉनचा हा भाग आता हिजबुल्लाच्या ताब्यात आहे. लेबनॉनमधील ख्रिश्चन आणि मुस्लिम दोघेही व्हर्जिन मेरीची (येशूची आई) पूजा करतात. लेबनॉनला 1943 मध्ये फ्रान्सपासून स्वातंत्र्य मिळाले. चार वर्षांनंतर 1947 मध्ये इस्रायलची स्थापना झाली. तेव्हापासून हा देश पॅलेस्टिनी निर्वासितांचा गड बनला आहे. तेव्हापासून इस्रायल आणि पॅलेस्टाईन यांच्यातील युद्धात लेबनॉनचे नुकसान होत आहे. लेबनॉनने इस्रायलशी लढलेल्या दोन्ही युद्धांमध्ये भाग घेतला. अरब जगाचा एक भाग असल्याने पॅलेस्टिनींच्या हक्कांसाठी लढण्याची जबाबदारी लेबनॉनची बनली.
जेव्हा लेबनॉन हे मध्य पूर्वेचे स्वित्झर्लंड बनले
लेबनॉनमध्ये 1960 च्या दशकात आर्थिक प्रगतीचे नवीन दरवाजे उघडले. संयुक्त राष्ट्रांच्या अहवालानुसार, लेबनॉनचे दरडोई उत्पन्न 1950 ते 1956 या सात वर्षांत 50 टक्के वाढले. लेबनॉनमध्ये 1956 मध्ये बँक गुप्तता कायदा लागू करण्यात आला. याचा परिणाम असा झाला की परदेशी नागरिकांनी आपले पैसे लेबनॉनमध्ये ठेवायला सुरुवात केली. त्यामुळे येथे गुंतवणूकही वाढली. दुसरीकडे, लेबनॉनने खुली अर्थव्यवस्था स्वीकारली, ज्यामुळे व्यापार आणि उद्योगांवर सरकारचे नियंत्रण कमी झाले. या काळात इजिप्त, सीरिया आणि इराकमध्ये सुरू असलेल्या राजकीय अस्थिरतेमुळे या देशांतील व्यापारी लेबनॉनमध्ये स्थायिक झाले. यामुळे लेबनॉनची आर्थिक क्षमता वाढली.
लेबनॉनमधील पर्यटन देखील 1950 पासून लक्षणीय वाढले. 1952 मध्ये राजधानी बेरूतमध्ये स्पोर्टिंग क्लब उघडला. श्रीमंत व्यावसायिकांसाठी पोहणे आणि कॉकटेलचा आनंद घेण्यासाठी एक आवडते ठिकाण बनले. त्यावेळी अर्ध्याहून अधिक मुस्लिम लोकसंख्या असलेल्या देशात महिला समुद्रकिनाऱ्यावर बिकिनी घालून फिरू शकत होत्या.
1975 पर्यंत लेबनॉन गृहयुद्धाच्या विळख्यात
1975 पर्यंत, लेबनॉन गृहयुद्धाच्या विळख्यात होता. समीर मकदिसी आणि रिचर्ड सदाका यांच्या द लेबनीज सिव्हिल वॉर या पुस्तकानुसार, लेबनॉनमधील गृहयुद्धाची 3 महत्त्वाची कारणे होती…
1. धर्माच्या आधारावर पदांची व्यवस्था : 1943 मध्ये लेबनॉनला स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा येथे राहणाऱ्या सर्व 18 धर्मांच्या लोकांना सरकार, सैन्य आणि नागरी सेवांमध्ये विविध पदे मिळाली. उदाहरणार्थ, अध्यक्षपद ख्रिश्चनांकडे, पंतप्रधानपद सुन्नी मुस्लिमाकडे आणि संसदेचे अध्यक्षपद शिया मुस्लिमांकडे गेले. काही काळानंतर, शिया आणि सुन्नी समुदायांना असे वाटू लागले की त्यांना सत्तेत कमी जागा मिळत आहेत आणि महत्त्वाच्या पदांवर ख्रिश्चनांनी कब्जा केला आहे. यानंतर त्यांनी विरोध करण्यास सुरुवात केली. यामुळे गृहयुद्धाचा पाया घातला गेला.
2. आर्थिक विकास : ख्रिश्चन श्रीमंत झाले, मुस्लिम गरीब राहिले. ख्रिश्चन अधिक श्रीमंत झाले, तर मुस्लिम समाजातील एक मोठा वर्ग मागासलेला आणि बेरोजगार राहिला. या विषमतेमुळे दोन धर्मांमधील तणाव वाढला. वर्ग संघर्षामुळे गृहयुद्ध सुरू झाले.
3. शेजारच्या सुन्नी आणि पॅलेस्टिनींनी ख्रिश्चनांचा राग वाढवला जेव्हा लेबनॉन प्रगती करत होता तेव्हा त्याच्या आसपासचे देश गंभीर संकटात होते. इस्रायल-पॅलेस्टीनमध्ये संघर्ष सुरू होता, सीरियात गृहयुद्ध सुरू होते. दोन्ही बाजूकडील सुन्नी लोक लेबनॉनला पळून जात होते. त्यामुळे लेबनॉनमध्ये सुन्नी लोकसंख्या अचानक वाढू लागली.
ख्रिश्चनांनी 27 पॅलेस्टिनींना मारून 4 लोकांच्या मृत्यूचा बदला घेतला
एप्रिल 1975 मध्ये लेबनॉनमधील एका चर्चबाहेर काही बंदूकधाऱ्यांनी गोळीबार केला आणि 4 फालंगिस्ट (ख्रिश्चन मिलिशिया गट) ठार केले. फलांगिस्टांचा असा विश्वास होता की पॅलेस्टिनींनी चर्चवर हल्ला केला होता. याचा राग येऊन त्यांनी पॅलेस्टिनींनी भरलेल्या बसवर हल्ला केला, त्यात 27 जणांचा मृत्यू झाला. सी आझम यांच्या 'लेबनॉन' या पुस्तकानुसार, या घटनेनंतरच देशात गृहयुद्ध सुरू झाले. पूर्व बेरूतमध्ये ख्रिश्चनांची लोकसंख्या जास्त होती. मुस्लिम बहुधा पश्चिम बेरूतमध्ये स्थायिक झाले होते. एका भागातून दुसऱ्या भागात जाताना लोकांचा बळी गेला. यातून धर्म आणि प्रांताच्या आधारावर निर्माण झालेल्या विविध गटांमध्ये भांडणे झाली.
1975 च्या अखेरीस लेबनॉनमध्ये 29 दहशतवादी संघटनांचे 2 लाख लोक लढत होते. गृहयुद्धाच्या पहिल्या वर्षात, 10 हजारांहून अधिक लोक मारले गेले आणि 40 हजार जखमी झाले. 1 लाखाहून अधिक ख्रिश्चन नागरिक अमेरिका आणि युरोपसारख्या देशांमध्ये स्थायिक झाले. त्याच वेळी 60 हजार मुस्लिमांनी अरब देशांमध्ये आश्रय घेतला. 1976 मध्ये लेबनॉनच्या राष्ट्राध्यक्षांनी शेजारील सीरियाकडे मदत मागितली. सीरियाचे राष्ट्राध्यक्ष हाफिज असद यांनी पॅलेस्टिनी आणि मुस्लिम गटांविरुद्ध 40 हजार सैनिक पाठवले. दरम्यान, ख्रिश्चन गटाने सुमारे 1500 मुस्लिमांची हत्या केली. या गटाला सीरियन लष्कराकडून मदत केली जात होती. यामुळे अरब देशांनी सीरियाचा खूप निषेध केला.
इस्रायलने लेबनॉनवर हल्ला करून पश्चिम बेरूतचा ताबा घेतला
सीरियाने लवकरच बाजू बदलली आणि मुस्लिम आणि पॅलेस्टिनींना पाठिंबा देण्यास सुरुवात केली. 2005 पर्यंत, सीरियन सैन्य लेबनॉनमध्येच राहिले आणि त्यांनी त्याचा मोठा भाग व्यापला. इस्रायल, सीरिया आणि पॅलेस्टाईन लिबरेशन ऑर्गनायझेशनने लेबनॉनला युद्धभूमी बनवले होते. गृहयुद्धादरम्यान, लेबनॉनमध्ये 1982 मध्ये निवडणुका झाल्या ज्यात इस्रायलशी जवळीक असलेले बशीर गेमेल राष्ट्राध्यक्ष म्हणून निवडून आले, परंतु शपथ घेण्यापूर्वीच त्यांची हत्या करण्यात आली. यानंतर इस्रायलने लेबनॉनवर हल्ला करून पश्चिम बेरूतचा ताबा घेतला.
आणि हिजबुल्लाचा जन्म झाला
पॅलेस्टिनी दहशतवाद्यांचा खात्मा करण्यासाठी लेबनॉनमध्ये प्रवेश केल्याचे इस्रायलने म्हटले. इस्रायली सैन्याने साबरा आणि शतिला येथे अंदाजे तीन हजार पॅलेस्टिनी निर्वासितांना ठार केले. त्यानंतरच त्याच्याशी लढण्यासाठी हिजबुल्लाचा जन्म झाला, ज्याला इराणचा पाठिंबा होता.
एकाच देशात मुस्लिम आणि ख्रिश्चनांची दोन सरकारे सुरू झाली
बशीर गेमेल यांच्या निधनानंतर त्यांचा भाऊ अमीन गेमेल यांची अध्यक्षपदी निवड झाली. 1988 मध्ये, पद सोडण्याच्या 15 मिनिटे आधी, अमीन यांनी पंतप्रधान सेलिम अल-होस यांना हटवले आणि त्यांच्या जागी ख्रिश्चन मायकेल ओन यांना देशाचे पंतप्रधान म्हणून नियुक्त केले. लेबनॉनमध्ये पंतप्रधानपद हे सुन्नी मुस्लिमांसाठी राखीव होते, त्यामुळे मुस्लिम प्रचंड संतप्त झाले आणि अनेकांनी प्रमुख पदांचा राजीनामा दिला. माजी पंतप्रधान सेलिम अल-होस यांनी पश्चिम बेरूतमधून सरकार चालवण्यास सुरुवात केली. त्याच वेळी, नंतर पंतप्रधान झालेल्या मायकेल ऑन यांनी राष्ट्रपती भवनातून सरकार चालवण्यास सुरुवात केली. त्यामुळे लेबनॉनमध्ये एकाच वेळी दोन भिन्न सरकारे सुरू झाली.
गृहयुद्ध संपेपर्यंत 1 लाखाहून अधिक लोक मारले गेले
सौदी अरेबियाने लेबनॉनमधील गृहयुद्ध संपवण्याचा प्रयत्न केला. 1989 मध्ये सौदी अरेबियातील तैफ येथे एक बैठक झाली ज्यामध्ये सलोख्याशी संबंधित सनद मंजूर करण्यात आली. त्याअंतर्गत राष्ट्रपतींचे बहुतांश अधिकार मंत्रिमंडळाकडे सोपवण्यात आले आणि मुस्लिम खासदारांची संख्या वाढवण्यात आली. मात्र, तरीही मायकेल ओन यांनी पद सोडले नाही. ऑक्टोबर 1990 मध्ये सीरियन वायुसेनेने बाबदा येथील राष्ट्रपती राजवाड्यावर हल्ला केला आणि ओन पळून गेले. यासह गृहयुद्ध औपचारिकपणे संपले. देशात गृहयुद्ध संपेपर्यंत 1 लाखाहून अधिक लोक मारले गेले होते. 2 लाखांहून अधिक लोक जखमी किंवा अपंग झाले. 20 टक्के म्हणजेच 9 लाख लोकांनी लेबनॉन सोडले होते. राजधानी बेरूतचे दोन भाग झाले. लेबनीज गृहयुद्धानंतर, जवळजवळ सर्व बंडखोर गटांनी आपले शस्त्र ठेवले, परंतु हिजबुल्लाह इस्रायलशी लढत राहिला.
शिया समुदायाचा पाठिंबा आणि लष्करी आणि राजकीयदृष्ट्या शक्तिशाली असल्याने लेबनीज सरकार हिजबुल्लाला कधीही लगाम घालू शकले नाही. हिजबुल्लाने निवडणुकीत भाग घेण्यास सुरुवात केली. मे 2008 मध्ये लेबनीज सरकारने हिजबुल्लाहच्या खाजगी टेलिकॉम नेटवर्कची माहिती सौदी अरेबिया आणि अमेरिकेला दिली. त्यामुळे संतापलेल्या हिजबुल्लाने बेरूतचा काही भाग ताब्यात घेतला. आता या भागावर इस्रायल आणि हिजबुल्ला यांच्यात युद्ध सुरू आहे.
इतर महत्वाच्या बातम्या
महत्त्वाच्या बातम्या
ट्रेंडिंग न्यूज
