World IVF Day 2022 : विज्ञानाने जगाला याच दिवशी दिला होता पहिला टेस्ट ट्यूब बेबी, जाणून घ्या कुठून झाली सुरुवात

World IVF Day 2022 : 25 जुलै हा दिवस विज्ञान क्षेत्रातील कर्तृत्वासाठी इतिहासाच्या पानात सुवर्ण अक्षराने लिहिला गेला. कारण याच दिवशी जगातील पहिल्या टेस्ट ट्यूब बेबीचा जन्म झाला.

World IVF Day 202

World IVF Day 2022 : वंध्यत्व ही अतिशय सामान्य समस्या आहे. जगभरातील सुमारे 15% जोडप्यांना या समस्येने ग्रासले आहे. भारतासारख्या विकसनशील देशात ही समस्या अधिक आहे. डब्ल्यूएचओच्या मते, भारतातील चारपैकी एका जोडप्याला मूल होण्यात अडचणी येतात. अशा जोडप्यांना त्यांच्या समस्येवर उघडपणे चर्चा करण्यास संकोच वाटतो, ज्यामुळे त्यांच्या या आजारावरील उपचारात अडथळा येतो. वंध्यत्वाच्या आजारावर मात करण्यासाठी जगभरातील शास्त्रज्ञ त्याचे उपचार शोधण्यासाठी अथक परिश्रम करत आहेत. विज्ञान क्षेत्रातील सर्वात मोठे यश 25 जुलै 1978 रोजी मिळाले, जेव्हा इंग्लंडमध्ये लुईस ब्राउनचा जन्म  झाला. यशस्वी IVF उपचारानंतर ब्राउन हे जगातील पहिले मूल आहे. डॉक्टर पॅट्रिक स्टेप्टो, रॉबर्ट एडवर्ड्स आणि त्यांच्या टीमच्या अनेक वर्षांच्या प्रयत्नानंतर हे सर्व शक्य झाले. 

लुईस ब्राउनचा जन्म हा वंध्यत्व उपचाराच्या क्षेत्रातील सर्वात मोठे यश होते. या 42 वर्षांत 8 दशलक्षाहून अधिक बाळांचा जन्म विविध "असिस्टेड रिप्रोडक्टिव टेक्निक" च्या माध्यमातून झाला आहे. IVF सोबत, तेव्हापासून इतर अनेक तंत्रे विकसित झाली आहेत. दरवर्षी 25 जुलै हा अभूतपूर्व शोधाची आठवण म्हणून 'जागतिक IVF दिन' म्हणून साजरा केला जातो. मुलाला जन्म देणारी IVF प्रणाली निपुत्रिक जोडप्यांसाठी वरदानापेक्षा कमी नाही. त्याचबरोबर पहिल्या टेस्ट ट्युब बेबीच्या जन्मानंतर सुमारे 5000 जोडप्यांनी या नवीन प्रणालीद्वारे मूल होण्याची इच्छा व्यक्त केली. आज ही प्रणाली जगभर खूप प्रसिद्ध आहे. आजकाल एका दिवसात हजारो महिला या प्रणालीद्वारे गर्भधारणा करत आहेत.

क्रांतिकारक शोधासाठी डॉ. एडवर्ड्स यांना नोबेल पारितोषिक
या क्रांतिकारक शोधासाठी डॉ. एडवर्ड्स यांना 2010 मध्ये वैद्यकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले आहे. तर हॅपल टेस्ट ट्यूब बेबी लुईस यांनी 2006 मध्ये नैसर्गिकरित्या पहिले मूल झाल्यानंतर एका निरोगी मुलाला जन्म दिला. ज्या व्यक्तीने निपुत्रिक जोडप्याला दत्तक घेतले, ते दुसरे कोणीही नाही तर 44 वर्षांपूर्वी केंब्रिज विद्यापीठाचे 52 वर्षीय डॉक्टर रॉबर्ट एडवर्ड्स होते. पहिल्यांदाच टेस्ट ट्युब बेबी हातात घेऊन डॉ. एडवर्ड्स म्हणाले की मला आशा आहे की काही वर्षात हे तंत्रज्ञान एक सामान्य वैद्यकीय बाब होईल. त्यानंतर 2018 सालापर्यंत, IVF तंत्रज्ञानाने जवळपास 8 दशलक्ष टेस्ट ट्यूब बेबींनी जगात जन्म घेतला.

वंध्यत्वाची (infertility) सामान्य कारणे कोणती?

स्त्रियांना नेहमीच वंध्यत्वाचे वाहक मानले गेले असले तरी हे केवळ एक मिथ्य आहे. आजच्या काळात वंध्यत्वासाठी महिलांइतकेच पुरुषही जबाबदार आहेत. वंध्यत्वाच्या सामान्य कारणांमध्ये स्त्रियांमध्ये फॅलोपियन ट्यूब ब्लॉकेज, ओव्हुलेटरी डिसफंक्शन, एंडोमेट्रिओसिस इत्यादी वैद्यकीय कारणे आणि पुरुषांमधील वंध्यत्वामुळे शुक्राणूंची खराब गुणवत्ता किंवा प्रमाण यांचा समावेश होतो. वंध्यत्वाचे आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे जीवनशैलीशी संबंधित समस्या ज्यात लहान वयात विवाह, प्रसूती पुढे ढकलणे, तणाव, अस्वस्थ अन्न, दारू आणि तंबाखूचे सेवन यांचा समावेश होतो. 

असिस्टेड रिप्रोडक्टिव टेक्निक (ART) म्हणजे काय?

एआरटीमध्ये सर्व प्रजनन उपचारांचा समावेश आहे, जे शरीरातील अंडी आणि भ्रूण दोन्ही हाताळतात. सर्वसाधारणपणे, एआरटी प्रक्रियेमध्ये स्त्रीच्या अंडाशयातून अंडी काढून टाकणे, त्यांना प्रयोगशाळेत शुक्राणूंसोबत जोडणे आणि स्त्रीच्या शरीरात परत करणे यांचा समावेश होतो. यामध्ये प्रामुख्याने इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF), ICSI, गेमेट्स किंवा भ्रूण (अंडी किंवा शुक्राणू) चे क्रियोप्रिझर्वेशन, पीजीटी (प्रीइम्प्लांटेशन अनुवांशिक चाचणी) यांचा समावेश होतो. या प्रक्रियेद्वारे, उपचार न केलेल्या वंध्यत्वातून बरे झाल्यानंतर अनेक जोडप्यांनी मुलाला जन्म दिला आहे. 

असिस्टेड रिप्रोडक्टिव टेक्निकचे प्रकार 

1. इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF)

शुक्राणू आणि अंडी यांचे मिलन ही गर्भधारणेतील सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे, जरी शरीरातील गर्भाधानाच्या या प्रक्रियेस अडथळा आणणारे अनेक घटक आहेत. त्यामुळे जननक्षमतेची समस्या उद्भवते. IVF ही असिस्टेड रिप्रोडक्टिवची एक पद्धत आहे, ज्यामध्ये स्त्रियांची अंडी पुरुषाच्या शुक्राणूंसोबत शरीराबाहेर प्रयोगशाळेत फलित केल्या जातात. म्हणूनच याला 'टेस्ट ट्यूब बेबी' असेही म्हणतात. या फलित अंड्यांमध्ये (भ्रूण) एक किंवा अधिक अंडी नंतर स्त्रीच्या गर्भाशयात हस्तांतरित केली जातात जेणेकरून ते गर्भाशयाच्या अस्तरांना चिकटून त्यांची वाढ होऊ शकते. ही सर्वात सामान्यपणे वापरल्या जाणार्‍या एआरटी प्रक्रियेपैकी एक आहे आणि फॅलोपियन ट्यूब ब्लॉकेजेस, एंडोमेट्रिओसिस आणि वंध्यत्वावर उपचार करण्यासाठी वापरली जाते. अशा इतर अनेक तंत्रे आहेत, ज्यामुळे जोडप्याला मूल होण्यास योग्य बनवते. 

2. इंट्रास्टोप्लाज्मिक स्पर्म इंजेक्शन (ICSI) 

हे असिस्टेड रिप्रोडक्टिव टेक्निकचे एक विशेष तंत्र आहे, जे वंध्यत्वामध्ये सर्वात उपयुक्त आहे, ज्याठिकाणी शुक्राणूंची संख्या किंवा गुणवत्ता खूपच खराब आहे. यात IVF सारख्या सुरुवातीच्या चरणांचा समावेश होतो, त्यात शुक्राणूंनी भरलेली एक विशेष सुई अंड्यांमध्ये टोचली जाते. त्यामुळे अंड्याला फलित करण्यासाठी लाखो शुक्राणूंची गरज संपुष्टात येते आणि अगदी कमी शुक्राणूंची संख्या असतानाही गर्भधारणा यशस्वी होते. 

3. गेमेट्स/भ्रूणांचे क्रायोप्रिझर्वेशन

क्रायोप्रिझर्वेशन किंवा फ्रीझिंग ही एक अशी टेक्निक आहे, ज्यामध्ये भ्रूण, अंडी आणि शुक्राणू द्रव नायट्रोजनमध्ये -196 अंश सेंटीग्रेडवर दीर्घ कालावधीसाठी गोठवले जातात. IVF उपचार घेत असलेल्या जोडप्यांसाठी हे खूप उपयुक्त आहे. ज्यामध्ये भ्रूण ट्रांसफरनंतर नवा जन्म उदयास येतो. Cryopreservation ART सायकल सुलभ, कमी खर्चिक आणि सुरुवातीच्या IVF सायकलपेक्षा कमी आक्रमक बनवते, कारण स्त्रीला ओवेरियन स्टिमुलेशनची किंवा अंडी पुनर्प्राप्तीची गरज नसते. एकदा गोठवल्यानंतर, भ्रूण बऱ्याच काळासाठी साठवले जाऊ शकतात आणि जवळजवळ 20 वर्षांपासून फ्रोजन केलेल्या भ्रूणांपासून मुले देखील तयार केली जातात. क्रायोप्रिझर्व्हेशनची आणखी एक महत्त्वाची भूमिका म्हणजे अंडी किंवा शुक्राणू जतन करणे. हे सर्वात सामान्यपणे तरुण महिला आणि पुरुषांमध्ये केले जाते. 

4. प्रीप्लांटेशन जेनेटिक टेस्टिंग (PGT) 

प्रीइम्प्लांटेशन अनुवांशिक चाचणी (PGT) हा जन्मपूर्व अनुवांशिक निदानाचा प्रारंभिक प्रकार आहे. जेथे असामान्य भ्रूण ओळखले जातात आणि केवळ अनुवांशिकदृष्ट्या सामान्य भ्रूण रोपणासाठी वापरले जातात. अनुवांशिक विकारांनी ग्रस्त असलेल्या जोडप्यांसाठी हे तंत्रज्ञान वरदान आहे. यामध्ये, गर्भातून काही पेशी काढून टाकल्या जातात, या पेशी विशिष्ट अनुवांशिक चाचणीमध्ये जनुकांमधील गुणसूत्रांच्या संख्येमध्ये कोणत्याही अनुवांशिक बदलाच्या उपस्थितीत केल्या जातात. हे अनुवांशिकदृष्ट्या निरोगी भ्रूणांची ओळख आणि निवड करण्यास सक्षम करते, त्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता वाढते. 

वैज्ञानिक प्रगतीने वंध्यत्वाने ग्रस्त असलेल्या अनेक जोडप्यांवर उपचार केले आहेत. हे अतिशय वेगाने विकसित होणारे आणि नवीन तंत्रज्ञान देणारे क्षेत्र आहे. हे वंध्यत्वाच्या समस्येत खोलवर जाते, त्याची कारणे जाणून घेतात आणि नंतर त्यावर उपचार करतात.