मधुमेहामुळे दृष्टिदोषाची शक्यता, रुग्णांमध्ये सातत्याने वाढ; काय आहेत त्यावरील उपचार? 

Diabetic Eye Disease : भारतामधील मधुमेहजन्य दृष्टिदोष समजून घेणे आवश्यक आहे. मधुमेहजन्य दृष्टिदोषांच्या रुग्णामध्ये सातत्याने वाढ होत असून त्यावर योग्य वेळी उपचार होणे आवश्यक आहे.

Diabetic Eye Disease

Source : Getty Images

मुंबई : जगातील मधुमेहाची राजधानी म्हणून ओळखला जाणारा भारत मधुमेहाच्या गुंतागुंतीत वेगाने वाढ अनुभवत आहे. त्यामध्ये मधुमेहजन्य दृष्टिदोष (Diabetic Retinopathy DR) ही अत्यंत चिंतेची बाब ठरत आहे. मधुमेहजन्य दृष्टिदोषात उच्च रक्तातील साखरेच्या पातळीमुळे रेटिनामधील रक्तवाहिन्या नुकसानग्रस्त होतात.त्यामुळे गंभीर दृष्टिहानी किंवा आंधळेपण येऊ शकतो. जर वेळेत उपचार झाले नाहीत. भारतातील मधुमेहाच्या प्रचंड प्रमाणामुळे, आरोग्य व्यवस्थेवर मधुमेहींमध्ये दृष्टिहरण रोखण्याचे मोठे आव्हान निर्माण झाले आहे.

मधुमेहजन्य दृष्टिदोषाची वाढती प्रमाण

भारतामधील मधुमेहजन्य दृष्टिदोषांच्या प्रकरणामध्ये सातत्याने वाढ होत असल्याची माहिती नेत्रतज्ज्ञ सल्लागार डॉ. निशा चौहान यांनी दिली. त्या म्हणाल्या की, "सुमारे 77 दशलक्ष मधुमेही लोकसंख्येसह, भारतामध्ये मधुमेही लोकांची जगातील एक मोठी लोकसंख्या आहे. संशोधनांनुसार, भारतातील जवळपास एक-तृतीयांश मधुमेही लोकांना मधुमेहजन्य दृष्टिदोष होण्याची शक्यता आहे, विशेषतः ज्यांचे रक्तातील साखरेवर नियंत्रण कमजोर आहे, ज्यांना उच्च रक्तदाब आहे, किंवा जे दीर्घ काळापासून मधुमेहाचे रुग्ण आहेत. परिणामी, भारतात मधुमेहजन्य दृष्टिदोष हे प्रतिबंधात्मक आंधळेपणाचे प्रमुख कारण बनले आहे, ज्यामुळे उत्पादकता, जीवनमान आणि आरोग्य खर्चावर परिणाम होत आहे."

मधुमेहजन्य दृष्टिदोषाचे काही टप्पे आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत:

- माइल्ड नॉन-प्रोलिफरेटिव्ह रेटिनोपॅथी: सुरुवातीचे लक्षण म्हणजे रेटिनातील रक्तवाहिन्यांमध्ये सूक्ष्म फुगवटा निर्माण होणे.

- मॉडरेट ते सीविअर नॉन-प्रोलिफरेटिव्ह रेटिनोपॅथी: रक्तवाहिन्या सुजतात, वाकड्या होतात किंवा अवरोधित होतात, ज्यामुळे रेटिनाला आवश्यक पोषक घटक मिळत नाहीत.

- प्रोलिफरेटिव्ह डायबेटिक रेटिनोपॅथी (PDR): हा प्रगत टप्पा आहे जिथे नवीन असामान्य रक्तवाहिन्या वाढतात, ज्यामुळे रेटिनाचे विलगीकरण, रक्तस्राव किंवा गंभीर दृष्टिहानी होते.

- डायबेटिक मॅक्युलर एडीमा (DME): रेटिनाच्या मॅक्युला भागात सुज येते, ज्यामुळे धूसर किंवा विकृत दृष्टि होते.

संबंधित जोखीम घटक आणि आव्हाने

भारतात मधुमेहजन्य दृष्टिदोषाचा प्रसार आणि प्रगतीवर प्रभाव टाकणारे काही जोखीम घटक आहेत: 

- उशिरा निदान: ग्रामीण आणि अल्पसेवित भागांतील अनेक मधुमेह प्रकरणे अद्याप निदान न झाल्यामुळे उशिरा मधुमेहजन्य दृष्टिदोष आढळतो. 

- नियमित नेत्र तपासणीचा अभाव: वार्षिक डोळ्यांची विस्तारित तपासणी करण्याच्या मार्गदर्शक तत्त्वांसह, जागरूकता आणि उपलब्धतेच्या समस्यांमुळे अनेक भारतीय प्रारंभिक निदान संधी गमावतात. 

- सांस्कृतिक घटक आणि जागरूकता: मधुमेह आणि त्याच्या गुंतागुंतीबद्दलची शिक्षणाची कमतरता आणि सामाजिक-आर्थिक अडचणी मुळे आरोग्य सेवेकडे जाण्याचे प्रवृत्ती कमी होते.

तसेच, उच्च-तणावग्रस्त शहरी जीवनशैली, आहार पद्धती आणि मधुमेहासंबंधित आनुवंशिक प्रवृत्ती यासारख्या पर्यावरणीय घटकांनी ही स्थिती अधिक गंभीर बनवली आहे.

प्रारंभिक निदान आणि व्यवस्थापन 

मधुमेहजन्य दृष्टिदोषासाठी प्रारंभिक निदान हे अत्यावश्यक आहे. वार्षिक नेत्र तपासणी आणि फंडस फोटोग्राफी आणि ऑप्टिकल कोहेरन्स टोमोग्राफी (OCT) सारख्या प्रगत प्रतिमांकन तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने रेटिना तपासणीमुळे DR ची प्रारंभिक लक्षणे शोधण्यात आणि त्याच्या प्रगतीवर देखरेख ठेवण्यात मदत होते. उपचारात समाविष्ट असू शकतात: 

- लेसर फोटोकोआग्युलेशन: रेटिनामधील गळती रोखण्यासाठी आणि नवीन रक्तवाहिन्यांची परत मागे घेण्यासाठी वापरले जाते. 

- इन्ट्राव्हिट्रियल इंजेक्शन्स: डोळ्यात सूज कमी करण्यासाठी आणि नवीन रक्तवाहिन्या वाढण्यापासून प्रतिबंध करण्यासाठी औषधांचा समावेश असतो. 

- व्हिट्रेक्टॉमी शस्त्रक्रिया: रेटिनातील रक्त आणि चट्टे काढण्यासाठी प्रगत प्रकरणांमध्ये वापरली जाते.

भारतातील मधुमेहजन्य दृष्टिदोष हे एक गंभीर सार्वजनिक आरोग्य आव्हान बनले आहे ज्याकडे तातडीने लक्ष देण्याची गरज आहे. मधुमेहाचा वाढता बोजा पाहता, हे निमित्त ठरू शकते की, स्क्रीनिंग कार्यक्रम मजबूत करणे, नेत्र काळजीची उपलब्धता वाढवणे, आणि मधुमेह व्यवस्थापनाचे महत्त्व अधोरेखित करणे यामुळे मधुमेहजन्य दृष्टिदोषाचे प्रमाण कमी करण्यात आणि लाखो भारतीयांचे जीवनमान सुधारण्यात मदत होईल.