Ganesh Chaturthi 2022 : गणपतीच्या विविध नावांचा अर्थ नेमका काय? जाणून घ्या अर्थ-अन्वयार्थ
Ganesh Chaturthi 2022 : गणपतीच्या नावांचा अर्थ नेमका काय? हे जाणून घ्या.
Ganesh Chaturthi 2022 : गणेशोत्सवाचा (Ganesh Chaturthi 2022) सण अवघ्या काही दिवसांवर आहे. गणपतीला आपण वेगवेगळ्या नावाने संबोधतो. पण, या नावामागचा नेमका अर्थ काय? हा अनेकदा आपल्याला माहीत नसतो. गणेश सहस्रनाम अर्थात हजार नावे. याच निमित्ताने आपण रोज गणपतीची वेगवेगळी नावं आणि त्यांचे अर्थ जाणून घेत आहोत.
92. वैमुख्यहत्यदैतश्री : दैत्यांच्या, आसुरांच्या अधर्मआचरणाने अप्रसन्न होऊन त्याच्यापासून तोंड फिरवतात असे
93. पादाहतिजितक्षिती : आपल्या पदाहती अर्थात पायाच्या आघाताने क्षिती म्हणजे पृथ्वी जिंकणारे
94. सद्योजत स्वर्णमुंजमेखली : मुंज गवताची दोरी करुन मुंजीत बटूच्या कमरेला बांधतात. म्हणूनच त्या संस्कारास मौजी बंधन म्हणतात. या बंधनातून ज्ञान, वेद, संस्कृती सुचविली जाते याचे अधिष्ठान गणपती असल्याने त्यांनी रोज्या श्ृंगारात अशी मेखला बांधतात
95. दुर्निमित्तह्रत : दु:स्वप्न अर्थात वाईट स्वप्नांचे विनाशक
96. प्रसहन : भक्तांचे अपराध प्रकर्षाने सहन करणारे
98. गुणी : सद्गुणांचे परमआधार
99. नादप्रतिष्ठित : ओमाकर च्या तीन मात्रांच्या उच्चारानंतर उरतो तो नाद, जो असतो त्रिगुणातीत त्या नादात निवास करणारा
100. सुरुप : लावण्यसंपन्न
101. सर्वनेत्राधिवास : आपल्याला ८३% ज्ञान डोळ्यांनी मिळते अर्थात ज्यांच्यामुळे दिसते, ज्ञान प्राप्त ते भगवान
102. वीरासनाश्रय : तृप्तीचे आसन म्हणजे वीरासन, अत; परमतृप्त गणराज विरासनात बसलेले असतात
103. पीताम्बर : पीतवस्त्रधारण करणारे, अंबर म्हणजे आकाश, समस्तविश्वाला आत्मसात करतो तो
104. खण्डरद : डावा दात म्हणजे मायेची सत्ता, ती जेथे खंडित होते ते खण्डरद
105. खण्डेन्दुकृतशेखर : इन्दू म्हणजे चंद्र, खण्डेन्दू - चंद्रकोर ती मस्तकावर धारण करणारा
106. चित्रांकशामदशन : दशन म्हणजे दात, गणेशाचे दात शाम म्हणजे सावळे सुंदर असून त्यावर सुंदर चित्रकारी केली आहे जो रत्नमंडित आहे असा चित्रांक
107. भालचंद्र : भालप्रदेशावर - मस्तकावर चंद्रधारण करणारे
108. चतुर्भुज : चार हा, ज्यात पाश-अकुंश, परशू धारण करुन दोन हात दुष्टनिर्दासनकत्व विर्णितात, तर मोदक आणि वरदहस्त सज्जन्नांनाल संतोष देणारे स्वरुप दाखवितात
109. योगधिप : योगाच्या आरंभी अंती ज्याची सत्ता चालते
110. तारकस्थ : तारक म्हणजे ओंकार, तारक म्हणजे तारुन नेणारा
111. पुरुष : पुर शब्दाचा अर्थ नगर. त्यात राहतो तो पुरुष. देहत्रयरुपी शरीरालाच पुर म्हणतात आणि त्यात निवास करणारा जीवात्मरुप गणनाथ सापेक्षरीत्या पुरुष ठरतात
112. गजकर्ण : हत्तीप्रमाणे विशाल कर्ण असणारा, गज म्हणजे निर्गुणत्वाचाच श्रवण करणारा
113. गणाधिराज : गणांचा अधिराज
114. विजयस्थिर : विजयात निश्चितता असणारा, पराजित न होणारा
115. गजपतिध्वजी : ध्वज व्यक्ती, देश, साम्राज्याची ओळख होते. गजचा निर्गुणार्थ हीच ज्याची ओळख
116. देवदेव : देवांनाही प्राकाशित करणारा तर पूज्यांचे पूज्य, उपास्यांचे उपास्य ते देवदेव
117. स्मरणप्राणदीपक : स्मर अर्थात कामदेव, त्यांना शंकरांनी जाळल्यावर, ज्यांच्याकृपेने त्यांना अनंग अर्थात अंगररहित अस्तित्वप्राप्त झाला तो
118. वायुकीलक : वायू अर्थात प्राण अपान इ. ज्यांच्या कृपेने प्राण-अपान स्तंभन होऊन प्राणवायू अंतरात्म्यात विलीन होतो ते वायुकीलक
119. विपश्चिद्वरद : विपद् अर्थात संकट, कोणत्याही, कशाही संकटात वर प्रदान करतात ते
120. नादोन्नादभिन्नबलाहक : आपल्यावर वारंवार केलेल्या नादांमुळे मेघांना नष्ट करणारे, बलाहक म्हणजे मेघ
121. वराहरदन : वराह शब्दात वर आणि आह असे दोन शब्द. ज्याचा अर्थ सर्वश्रेष्ठ. ज्ञानरुप सत्ताधीश असा जो
122. मृत्युंजय : मृत्यूवर, नाशावर, क्षयावर विजय मिळवणारा
123. व्याघ्राजिनाम्बर : वाघाच्या चर्मावर राजा वा संन्याशीच बसू शकतात, तेही असेपर्यंतच. परंतू राजांचे राजे तथा योग्यांचे योगे म्हणून गणराज व्याघ्राजिनाला वस्ररुपात नेसतात
124. इच्छाशक्तिधर : भगवंतांचे सर्वकार्ये केवळ इच्छामात्रे चालत असतात, त्यात प्रतीक्षा किंवा प्रयास दोन्हींची गरज असते, अशा शक्तीला धारण करणारे
125. देवत्राता : देवतांना संकटातून तारुन नेणारे
126. दैत्यविमर्दन : अधर्माचारी दैत्यांचा विनाश करणारे
127. शम्भुवक्त्रोद्भव : शंकरांना गणेशज्ञान प्रथम झाले आणि मग त्यांनी उपदेश केल्याने इतरांना कळले ते शम्भुवक्त्राद्वारे उद्भवलेले भाव
128. शम्भूकोपहा : 'हा' धातूचा अर्थ नष्ट करणे, श्रीशंकरांदिकांच्या काम-क्रोधादिक भावना ज्याच्या चरणी विलीन होतात
129. शम्भुहास्यभू : शंकरांच्या आत्मानंदरुपी हास्याला प्रगट करणारे
130. शम्भूतेज : कल्याणकारी तेजाने युक्त
131. शिवाशोकहारी : शिवा म्हणजे पार्वती. देवी पार्वतीचा शोक दूर करणारे
132 गौरीसुखावह : देवी गौरीला सुखप्रदान करणारे
133 उमाड्ग्मलज : पार्वती शब्दाचा अर्थ बुद्धी, वृत्ती. त्यावर साचलेला अहंता आणि ममतारुपी मळ दूर झाल्यावर जो प्रगट झाला तो
134. गौरीतेजोभू : अहंममात्मकबन्ध गळून गेल्यावर देवी गौरीला झालेल्या ज्ञानाच्या प्रकाशात प्रगटलेले
135. स्वर्धुनीभव : स्वर्धुनी म्हणजे गंगा. ब्रह्मरंध्रस्वरुप स्वर्गातून प्रसविणाऱ्या ज्ञानामृतरुपीगंगेचे प्रगटीकर्ती
136. यज्ञकायो : काया म्हणजे शरीर, अर्थात दिसणारी गोष्ट, तसे यज्ञात जे दिसतात, प्रगटतात ते
137. महानाद : नाद म्हणजे श्रेष्ठतादर्शक आवा, गणेश श्रेष्ठांचेही श्रेष्ठ अत: ते महानाद
138. गिरिवर्ष्मण् : वर्ष्मण् शब्दाचा अर्थ अवयव, पर्वत ज्याचे अवयव असावते अते अतिविशाल देहधारी
139. शुभानन : ज्या मुखाच्या दर्शनाने परमशुभता लाभते असे
140. सर्वदेवात्मन् : सर्व देवतांच्या अंतरंगी विराजित महातत्व
(माहिती संकलन स्रोत : विद्यावाचस्पती डॉ. स्वानंद पुंड यांच्या गणेश सहस्रनाम पुस्तकातून)
महत्वाच्या बातम्या :
महत्त्वाच्या बातम्या
