Citizenship Amendment Act : CAA कायदा लागू झाल्यानंतर काय होईल? काय आहेत त्याच्याशी संबंधित वाद, 10 मोठ्या प्रश्नांची उत्तरे

केंद्रीय मंत्री शंतनू ठाकूर यांनी पश्चिम बंगालमध्ये CAA एका आठवड्यात लागू केला जाईल असा दावा केला आहे. हा कायदा पाच वर्षांपूर्वी मंजूर झाला आहे, मात्र अद्याप त्याची अंमलबजावणी झालेली नाही.

Citizenship Amendment Act

Citizenship Amendment Act : नागरिकत्व (सुधारणा) कायद्याबाबत (Citizenship Amendment Act) देशात पुन्हा एकदा चर्चा सुरू झाली आहे. याआधीही या कायद्याबाबत बरीच चर्चा झाली असून अनेक ठिकाणी आंदोलनेही झाली आहेत. हा वादग्रस्त मुद्दा ठरला आहे. काही काळापूर्वी केंद्रीय गृहमंत्री अमित शाह म्हणाले होते की, हा देशाचा कायदा (Citizenship Amendment Act) आहे आणि तो कोणत्याही परिस्थितीत लागू केला जाईल. केंद्रीय मंत्री शंतनू ठाकूर यांनीही आज सोमवारी (29 जानेवारी) पश्चिम बंगालमध्ये CAA एका आठवड्यात लागू केला जाईल असा दावा केला आहे. याची अंमलबजावणी केवळ पश्चिम बंगालमध्ये होणार नाही, तर संपूर्ण देशात लागू केली जाईल. हा कायदा पाच वर्षांपूर्वी मंजूर झाला आहे, मात्र अद्याप त्याची अंमलबजावणी झालेली नाही. विरोधी पक्षांनी या मुद्द्यावर अधिक आक्षेप नोंदवले आणि कठोर भूमिकाही दिसून आली आहे. 

चला तर मग जाणून घेऊया CAA म्हणजे काय आणि त्याच्या अंमलबजावणीमुळे कोणते बदल होतील. महत्त्वाचे म्हणजे याबाबत आक्षेप काय? 

Q. धार्मिक भेदभाव होणार का?

नागरिकत्व (सुधारणा) कायदा अफगाणिस्तान, बांगलादेश आणि पाकिस्तानमधील विशिष्ट धार्मिक समुदायातील (हिंदू, शीख, जैन, ख्रिश्चन, बौद्ध आणि पारशी) बेकायदेशीर स्थलांतरितांना भारतीय नागरिकत्व देण्याची तरतूद आहे. मुस्लिमांचा त्यात समावेश नसल्यामुळे ही तरतूद भेदभाव करणारी असल्याचे टीकाकारांचे म्हणणे आहे.

Q. धर्मनिरपेक्षतेचे उल्लंघन होत आहे का?

CAA काही धार्मिक गटांना अनुकूल करून आणि इतरांना वगळून भारतीय संविधानाच्या धर्मनिरपेक्ष तत्त्वांना कमी करते, असा दावा विरोधकांनी केला आहे.

Q. राष्ट्रीय नागरिक नोंदणी (NRC) संबंधित चिंता आहे का?

CAA अनेकदा प्रस्तावित नॅशनल रजिस्टर ऑफ सिटिझन्स (NRC) शी जोडलेलं आहे. एकत्र केल्यास मुस्लिमांवर बहिष्कार टाकला जाऊ शकतो, अशी भीती टीकाकारांना वाटते. ज्यामुळे धर्माच्या आधारे नागरिकत्व निश्चित होईल अशी परिस्थिती निर्माण होईल.

Q. राज्यविहीनतेची शक्यता ( राज्यच नसणे अशी शक्यता)

CAA आणि NRC च्या अंमलबजावणीनंतर नागरिकत्वाच्या निकषांची पूर्तता न केल्यास आणि त्यांच्याकडे दुसऱ्या देशाचे नागरिकत्व नसल्यास मोठ्या संख्येने लोक राज्यविहीन होऊ शकतात अशी चिंता आहे.

Q. निषेध आणि नागरी अशांतता

CAA बाबत देशभरात मोठ्या प्रमाणावर निदर्शने झाली, अनेक लोकांनी भारताच्या सामाजिक बांधणीवर, सर्वसमावेशकतेची तत्त्वे आणि विविधतेवर होणाऱ्या संभाव्य परिणामाबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे.

Q. घटनात्मक मूल्यांना आव्हान

याशिवाय, समीक्षकांचा असाही युक्तिवाद आहे की CAA भारतीय राज्यघटनेत समाविष्ट केलेल्या समानता आणि भेदभाव न करण्याच्या मूल्यांना आव्हान देते. यामागील कारण म्हणजे हा कायदा स्थलांतरितांमध्ये त्यांच्या धर्माच्या आधारावर फरक करतो.

Q. दुर्लक्षित होण्याची भीती

काही समुदायांमध्ये, विशेषत: मुस्लिमांमध्ये अशी भीती आहे की सीएए आणि एनआरसी कायद्यांमुळे त्यांचे दुर्लक्ष, बहिष्कार आणि अगदी हद्दपारी होऊ शकते.

Q. CAA वर जगाची प्रतिक्रिया काय आहे?

CAA देखील आंतरराष्ट्रीय संस्था आणि मानवाधिकार संघटनांकडून टीकेला सामोरे गेले, ज्यांनी संभाव्य मानवी हक्क उल्लंघन आणि धार्मिक भेदभावाबद्दल चिंता व्यक्त केली.

Q. नागरिकत्व निश्चित करण्यात गुंतागुंत

CAA आणि NRC लागू करण्याची प्रक्रिया क्लिष्ट आणि चुकांची प्रवण म्हणून टीकाकार पाहत आहेत. या लोकांचे म्हणणे आहे की निरपराध लोकांना त्यांचे नागरिकत्व सिद्ध करण्यात अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते, परिणामी अनुचित परिणाम देखील दिसू शकतात.

Q. राजकीय ध्रुवीकरण

जेव्हापासून CAA आणि NRC चा मुद्दा समोर आला तेव्हापासून या मुद्द्याचे जोरदार राजकारण झाले आणि राजकीय ध्रुवीकरण झाले. विविध राजकीय पक्ष वेगवेगळी भूमिका घेत आहेत. या विभाजनाच्या वातावरणात, या ध्रुवीकरणामुळे या मुद्द्यावर रचनात्मक संवादाला अडथळा निर्माण झाला.