राज्यपाल-राष्ट्रपतींसाठी अंतिम मुदत निश्चित करण्याचा मुद्दा; सरन्यायाधीश गवई यांच्या अध्यक्षतेखालील 5 न्यायमूर्तींचे खंडपीठ 22 जुलै रोजी सुनावणी करणार
Issue of fixing deadline for Governor-President: न्यायमूर्ती जेबी पार्डीवाला आणि न्यायमूर्ती आर महादेवन यांच्या खंडपीठाने म्हटले होते की राज्यपालांना व्हेटो पॉवर नाही.
Issue of fixing deadline for Governor-President: राष्ट्रपती आणि राज्यपाल यांच्यामार्फत विधानसभेने मंजूर केलेल्या विधेयकांवर निर्णय घेण्यासाठी न्यायालयीन आदेशांनुसार वेळ मर्यादा निश्चित करता येईल का? सरन्यायाधीश बीआर गवई यांच्या अध्यक्षतेखालील पाच न्यायमूर्तींचे खंडपीठ 22 जुलै रोजी सर्वोच्च न्यायालयात या प्रकरणाची सुनावणी करेल. या खंडपीठात न्यायमूर्ती सूर्यकांत, न्यायमूर्ती विक्रम नाथ, न्यायमूर्ती पीएस नरसिंह आणि न्यायमूर्ती अतुल एस चांदुरकर यांचा समावेश आहे. हे प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयाच्या 8 एप्रिलच्या निर्णयाशी संबंधित आहे, ज्यामध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने संविधानाच्या कलम 142 चा वापर करून राष्ट्रपती आणि राज्यपालांना विधेयक मंजूर करण्यासाठी अंतिम मुदत निश्चित केली होती.
न्यायमूर्ती जेबी पार्डीवाला आणि न्यायमूर्ती आर महादेवन यांच्या खंडपीठाने म्हटले होते की राज्यपालांना व्हेटो पॉवर नाही. राज्यपालांनी पाठवलेल्या विधेयकावर राष्ट्रपतींना 3 महिन्यांच्या आत निर्णय घ्यावा लागेल. 15 मे रोजी राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी संविधानाच्या कलम 143 चा वापर करून सर्वोच्च न्यायालयाला 14 प्रश्न विचारले होते. मुर्मू यांनी राष्ट्रपती आणि राज्यपालांचे अधिकार, न्यायालयीन हस्तक्षेप आणि वेळ मर्यादा निश्चित करणे यासारख्या बाबींवर स्पष्टीकरण मागितले होते.
कलम 143 म्हणजे काय?
भारतीय संविधानाच्या कलम 143 अंतर्गत, राष्ट्रपतींना सर्वोच्च न्यायालयाकडून मत मागण्याचा अधिकार आहे. यामुळे संवैधानिक अडचणी सोडवण्यास मदत होते. त्यात प्रामुख्याने दोन प्रकारच्या मतांसाठी वेगवेगळे कलम आहेत.
- कलम 143 (1): राष्ट्रपती कोणत्याही कायदेशीर किंवा तथ्यात्मक प्रश्नावर सर्वोच्च न्यायालयाचे मत मागू शकतात. प्रश्न कोणत्याही विद्यमान वादाशी संबंधित असणे आवश्यक नाही. उदाहरणाद्वारे समजून घेण्यासाठी, नवीन कायदा करण्यापूर्वी, त्याच्या संवैधानिक वैधतेवर मत घेतले जाऊ शकते.
- कलम 143 (2): जर वाद संविधानाच्या अंमलबजावणीपूर्वी म्हणजेच 26 जानेवारी 1950 रोजी सुरू असलेल्या कोणत्याही करार, करार किंवा इतर दस्तऐवजाशी संबंधित असेल, तर राष्ट्रपती त्यावर सर्वोच्च न्यायालयाकडून मत मागू शकतात.
प्रथम हे प्रकरण कुठून सुरू झाले ते जाणून घ्या...
2020 ते 2023 दरम्यान तामिळनाडू विधानसभेत 12 विधेयके मंजूर झाली. ही विधेयके राज्यपाल आर.एन. रवी यांच्याकडे मंजुरीसाठी पाठवण्यात आली. त्यांनी विधेयकांवर कोणतीही कारवाई केली नाही, ती दाबून ठेवली. ऑक्टोबर 2023 मध्ये, तामिळनाडू सरकारने सर्वोच्च न्यायालयात अपील केले. त्यानंतर, राज्यपालांनी 10 विधेयके स्वाक्षरी न करता परत केली आणि 2 विधेयके राष्ट्रपतींकडे विचारार्थ पाठवली. सरकारने पुन्हा 10 विधेयके मंजूर करून राज्यपालांकडे पाठवली. यावेळी राज्यपालांनी ती राष्ट्रपतींकडे पाठवली. 8 एप्रिल 2025 रोजी एका महत्त्वपूर्ण निर्णयात, सर्वोच्च न्यायालयाने राज्यपालांनी अशा प्रकारे विधेयक रोखणे बेकायदेशीर ठरवले. न्यायमूर्ती जे.बी. पार्डीवाला यांच्या खंडपीठाने राज्यपालांना सांगितले की, 'तुम्ही पक्षांच्या इच्छेनुसार नाही तर संविधानाचे पालन करावे.' राज्यपालांनी 'प्रामाणिकपणाने' काम केले नाही. म्हणून, न्यायालयाने आदेश दिला की ही 10 विधेयके मंजूर मानली पाहिजेत. राज्यपालांच्या मान्यतेशिवाय विधेयके मंजूर होण्याची ही पहिलीच वेळ होती.
- विधेयकाच्या मंजुरी-अस्वीकृतीसाठीचा कालावधी संविधानात नमूद केलेला नाही
- राज्यपाल किंवा राष्ट्रपतींना विधानसभेने मंजूर केलेले विधेयक किती दिवसांत मंजूर करावे लागेल किंवा नाकारावे लागेल हे संविधानात नमूद केलेले नाही. संविधानात फक्त असे लिहिले आहे की त्यांना 'शक्य तितक्या लवकर' निर्णय घ्यावा लागेल.
- सर्वोच्च न्यायालयाने 'शक्य तितक्या लवकर' याची व्याख्या केली आहे...
- जर राज्य सरकारने विधेयक मंजुरीसाठी पाठवले तर राज्यपालांना एका महिन्याच्या आत कारवाई करावी लागेल.
- जर राज्यपालांनी विधेयक राष्ट्रपतींकडे पाठवले तर राष्ट्रपतींना त्यावर निर्णय घेण्यासाठी फक्त 3 महिने मिळतील. जर यापेक्षा जास्त दिवस लागले तर त्यांना योग्य कारणे द्यावी लागतील.
- जर राज्यपाल किंवा राष्ट्रपतींनी वेळेच्या मर्यादेत कोणतीही कारवाई केली नाही तर राज्य सरकार न्यायालयात जाऊ शकते.
इतर महत्वाच्या बातम्या
महत्त्वाच्या बातम्या
