Dhantrayodashi 2023 : आज धनत्रयोदशी! यमराजाला दिवा दाखवण्याची परंपरा, मंत्र, पौराणिक कथा जाणून घ्या

Dhantrayodashi 2023 : धनत्रयोदशीच्या दिवशी यमराज यांनी या दिवशी दिवा दान करण्याचा उपाय सांगितला आणि काय म्हणाले? जाणून घ्या

Dhantrayodashi 2023 marathi news

Dhantrayodashi 2023 : मराठी पंचागानुसार कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीला 'धन तेरस' किंवा धनत्रयोदशी म्हणतात, ज्यास छोटी दिवाळी देखील म्हणतात. या दिवशी यमराजाला प्रसन्न करण्यासाठी दिवा लावण्याची प्रथा आहे. पद्म पुराण उतरखंड अध्याय 126 नुसार कार्तिक कृष्णपक्षी त्रयोदशीच्या दिवशी घराबाहेर दिवा ठेवावा. यामुळे अकाल मृत्यू नष्ट होतो. दिवा ठेवताना हा मंत्र म्हणावा-"मृत्युना पाशहस्तेन कालेन भार्यया सह त्रयोदश्यां दीपदानात्सूर्यजः प्रीयतामिति ॥" (पद्म पुराण १२४.५) म्हणजे: – 'मृत्यू',  काळ आणि त्याच्या पत्नीसह यमराजाला त्रयोदशीला दिवा दाखवावा. लेखक आणि स्तंभकार अंशुल पांडे यांनी धनत्रयोदशीच्या परंपरा, शास्त्र, पौराणिक माहिती दिली आहे, जाणून घ्या

धनत्रयोदशीला भांडी घेण्याची परंपरा

धनत्रयोदशीच्या दिवशी व्रत उत्सव चंद्रिका अध्याय 24 नुसार लोक त्यांच्या घराबाहेर आणि दुकानांवर तूप तेलाचे दिवे जाळतात. या दिवशीही दिवाळी सारखे सौंदर्य दिसून येते, यास छोटी दिवाळी म्हणतात. या दिवशी काशीचा ठठेरी बाजार इथल्या सौंदर्यात वाढ दिसते. तेथील दुकानदार त्यांची पितळी भांडी स्वच्छ करून, सजवून प्रदर्शन करतात. हे दृश्य अतिशय आनंददायी आणि आकर्षक असते. या दिवशी, नवीन भांडी खरेदी करणे शुभ मानले जाते आणि बहुतेकदा प्रत्येकजण एक लहान किंवा मोठे भांडे खरेदी करतो. लोकांचा असा विश्वास आहे की धनत्रयोदशीच्या दिवशी भांडे विकत घेतल्याने लक्ष्मी (पैसे) घरात राहते. म्हणून या तारखेला धनत्रयोदशीच्या किंवा धनतेरस म्हणून संबोधतात. या दिवशी शहरांमध्ये दिवाळीचे छोटे रूप दिसतं

तेव्हापासून यमराजाला दिवा दाखवण्याची परंपरा सुरू झाली

एकदा यमराजने आपल्या संदेशवाहकांना विचारले की, माझ्या कृपेनुसार, जेव्हा आपण प्राण्यांचे जीवन हरण करतात तेव्हा कधीही कोणत्याही माणसावर दया करत नाही का? संदेशवाहकांनी उत्तर दिले. हंस नावाचा एक मोठा राजा होता. तो वन मध्ये शिकारीसाठी गेल्यावर मार्ग विसरला. योगायोगाने तो आपल्या साथीदारांपासून वेगळा झाला आणि इथे तिथे फिरत राहिला. तो जंगलमध्ये भटकला, तो हेम नावाच्या राजाच्या राज्यात गेला. तेथे हेम राजाने त्याचे स्वागत आपल्या राज्यात केले, त्यावेळी हेम राजाला रत्न हा मुलगा झाला. पण छठिच्या दिवशी (जन्माचा सहावा दिवस) देवी थेट म्हणाली की, राजन ! तुमचा हा मुलगा चार दिवसांनी मरेल, हे ऐकून राजा खूप दु:खी झाला, राजा हंस (जो त्यावेळी हेम राजाचा पाहुणा होता ) त्याला जेव्हा हे ज्ञात झाले तेव्हा त्याने हेमराजच्या मुलाला यमुनेतील एका गुहेत लपवून मृत्यूपासून वाचवण्याचा शोध घेतला. पण तो युवा होताच त्याचे लग्न होईल तेव्हा चौथ्या दिवशी त्याचा जीव जाईल असे सांगितले, त्या आनंदी उत्सवाच्या वेळी, हे असे ऐकणे राजासाठी खूप घृणास्पद होते. राजा म्हणाला, हे स्वामी! कृपया एखादे उपाय सांगा जेणेकरून माझा पुत्र या प्रकारच्या अपघातातून वाचू शकेल. हे ऐकून यमराज यांनी या दिवशी दिवा दान करण्याचा उपाय सांगितला आणि म्हणाले की, जे माझ्यासाठी धनत्रयोदशीच्या दिवशी दिवा ठेवेल त्यांचा अकाली मृत्यू होणार नाही. 

कुबेर आणि धन्वंतरी यांचीही पूजा, एक जुनी परंपरा

धार्मिक परंपरेनुसार, कुबेर आणि धन्वंतरी यांचीही या दिवशी पूजा केली जाते, कुबेर आणि धन्वंतरी पूजन धनत्रयोदशीच्या दिवशी होते याचा उल्लेख पद्म पुराण किंवा स्कंद पुराण इत्यादींमध्ये त्याचा तपशील सापडला नाही, कारण ही एक जुनी परंपरा आहे आणि आपले पूर्वज ते करत आले आहेत, त्यामुळे कुबेर आणि धन्वंतरी यांचीही पूजा केली पाहिजे. मनुस्मृती 2.4 मेधातिथी भाष्य देखील असेच म्हणते, जर जुनी परंपरा चांगली असेल तर ती स्वीकारली पाहिजे.

उपासना पद्धत

 
या दिवशी यमराजची पूजा केली जाते, जेणेकरून ते प्रसन्न होईल आणि अकाली मृत्यूला रोखू शकतील, धनत्रयोदशीच्या दिवशी नांगरातील माती दुधात मिळवून शेवगाच्या झाडात टाका आणि आपल्या शरीरावर तीन वेळा त्याचे स्पर्श करा आणि कुंकु लावून पुन्हा आंघोळ करा. प्रदोषच्या वेळी मठ, मंदिर, चावडी, बाग, गोशाला आणि गजशाला इत्यादी ठिकाणी तीन दिवस सतत दिवे लावा, जर तूळ राशीचा सूर्य असेल तर चतुर्दशी आणि अमावस्येला संध्याकाळी लावलेले दिवे पित्तराना मार्ग दाखवते. अशा प्रकारे धनत्रयोदशीच्या दिवशी दीपदान आणि यमराजची पूजा केल्याने अकाली मृत्यूची भीती निर्माण होत नाही. या दिवशी यमराजाची नावे उच्चारून मंत्राचे स्मरण करा, यामे नम: धर्मराजया नम:, दह्यावे नम:, अंतकाय नम:, व्यवास्वते नम:, कालाय नम:, सर्वभुताक्षय नम:, औदुंबराय नमाह, दानाय नम:, परमेष्ठी नम:, व्रकोदराय नम:, चित्राय नम:, चित्रगुप्ताय नम:।

अंशुल पांडे
लेखक आणि स्तंभकार

हेही वाचा