Madan Madotkat Ganesh : 16 व्या शतकात होणाऱ्या परकीय आक्रमणापासून रक्षण करण्यासाठी आपल्या घरात प्राण प्रतिष्ठापना करावी, अशी आज्ञा गणेशाने केल्याचा दृष्टांत नाशिकच्या हिंगणे घराण्यातील पूर्वजांन दिल्याचे सांगितले जाते. तेव्हापासून मदन मदोत्कट गणेशाची मूर्ती येथे विराजमान आहे.
नाशिकचे ग्रामदैवत म्हणून ओळख असलेल्या मोदकेश्वर मंदिराच्या मागे म्हणजेच गोदावरीच्या तीरावर हे मंदिर वसलेले आहे. या ठिकाणी येथील हिंगणे घराण्याचे पुरातन घर असून या घरावर अलीकडच्या काळापर्यंत प्राचीन शिलालेख अस्तित्वात होता. एखाद्या लेण्यात प्रवेश करावा अशा दगडी पायऱ्या चढुन वर गेल्यावर उजव्या हाताला असलेल्या चिरेबंदी वाडा दिसतो. दरवाजाच्या बाजूला भग्नावस्थेत असलेला हौद आपले स्वागत करतो. समोरच लाकडी बांधणीचे घर..आणि त्यातील गाभाऱ्यात असलेली मदन मदोत्कट गणपतीची सुंदर मुर्ती पाहायला मिळते. अतिशय प्रसन्न रूप असलेला हा मदन मदोत्कट हा नवसाला पावणारा गणेश असल्याची भक्तांची भावना आहे.
मदन मदोत्कट गणेशाच्या पूजाविधी व देखभालीचे काम हिंगणे घराण्यातील चौथी पिढी करते आहे. हिंगणे हे पेशवेकालीन पुरोहित म्हणून काम बघत असत. पेशव्यांचे उपाध्याय असलेल्या हिंगणेच्या स्वप्नात येऊन गणपती बाप्पानी 16 व्या शतकात होणाऱ्या परकीय आक्रमणापासून रक्षण करण्यासाठी आपल्या घरात माझी प्राण प्रतिष्ठापना करावी, अशी आज्ञा केल्याचा दृष्टांत दिल्याचे सांगितले जाते. मग ही गणरायाची मूर्ती गोदावरी नदीच्या तीरावरून हिंगणेच्या वाड्यात पाठीवर बालक बसून जसे नेतात, त्या पद्धतीने नेण्यात आले आणि त्याच स्वरूपात पाठीवरून गणराय उतरत आहे, अशा पद्धतीने मूर्तीचे रूप आजही आहे.
दरम्यान दृष्टांतानंतर मूर्तीची प्राण प्रतिष्ठापना माधवराव पेशव्यांच्या सांगण्यावरून हिंगणे नाशिक मधील उपाध्याय विष्णुपंत हिंगणेच्या वाड्यातच 250 वर्षांपूर्वी करण्यात आली आहे. मदन मदोत्कट गणेशाची स्थापनेसाठी दगडी गाभारा बांधण्यात आला आलेला आहे. या मूर्तीचा उल्लेख असणारा पुरातन शिलालेख हिंगणे वाड्याच्या भिंतीवर दिसतो. त्यावर कोरलेली अक्षरे प्राचिनतेची साक्ष देतात.
काही वर्षांपूर्वी हिंगणे वाड्यात अलीकडच्या काळापर्यंत मोदकाच्या आकाराचे दगड सापडत असल्याचे सांगण्यात येते. हे मोदकरुपी दगड भाविक घरी नेऊन देवघरात ठेवत असत. तर अनेक वर्षांपासून मूर्तीला सातत्याने शेंदूर लेपण केले जात असे. त्यामुळे गणपतीवर शेंदरी कवच निर्माण होऊन मूळ स्वरूप झाकले गेले होते. दरम्यान हिंगणे कुटुंबीयांनी 30 एप्रिल 2006 रोजी अक्षय तृतीयाच्या दिवशी शेंदरी थराचे पडणारे पापुद्रे दूर केल्यावर मूळ दशभुजा मदन मदोत्कट गणेशाचे रुप समोर आले. हिंगणेच्या वाड्यात असल्यामुळे मदन मदोत्कट गणपती हिंगणेचा गणपती म्हणून देखील प्रसिद्ध आहे.
मदन मदोत्कट गणेशाची आख्यायिका
मदन मदोत्कट गणेशाची आख्यायिका सांगितली जाते की, एकदा भगवान शंकर कैलास पर्वतावर तपश्चर्येला बसले असताना त्यांची तपश्चर्या मदनाने भंग केली. भगवान शंकरानी क्रोधीत होऊन तिसरा डोळा उघडल्याने मदनाला जळून भस्म झाला. मदनाची पत्नी रती हिने भगवान शंकराची विनवणी करून उ:शाप मागितला. त्यानुसार रतीने 21 चतुर्थीचे व्रत केले. श्री गणेशाची कठोर उपासना केली. चतुर्थीला उद्यापनाच्या वेळेला रतीने मोदकांचा पार बांधून आराधना केली. त्यानंतर भगवान शंकराने साक्षात्कार दिला. ह्या मोदकांच्या पारातून स्वयंभू श्री गणपती प्रकट झाले, म्हणून ह्या गणपतीला मदन मदोत्कट असे नाव पडले.
अशी आहे मदन मदोत्कट गणेशाची मूर्ती
ही गणेशाची मूर्ती बाल स्वरूपातील आहे. पाय खाली सोडून व हात गुढघ्यावर ठेवलेले दिसतात. मूर्ती अतिशय तेजपुंज असून, मूर्तीच्या बेंबीत पूर्वी एक तेजोमय हिरा होता असे म्हणतात. हा मदन मदोत्कट गणेश डाव्या सोंडेचा आहे. ही मूर्ती दशभुजा म्हणजेच दहा हात असलेली असून त्यातील आठ हातात आयुधे आहेत. तर डावा हात हा ह्रदयाजवळ असून, उजव्या हाताने बाप्पा आशीर्वाद देत आहेत, असे जाणवते. मूर्तीला शेंदराचा लेप दिला असल्याने हे शेंदराचे थर काढून टाकल्यावर 4.5 फूट उंचीची अंत्यत सुबक चेहरा असलेली, दहा हात व एखाद्या तेजस्वी बालकांप्रमाणे आसनस्थ मूर्तीचे स्वरूप आकर्षित करणारे ठरते. विशेष म्हणजे गणरायाच्या पोटावर नाग आहे.