Nathuram Godse Hanging History : आजच्याच दिवशी 15 नोव्हेंबर 1949 रोजी अंबाला सेंट्रल जेल कॉम्प्लेक्स. तुरुंगातील कर्मचाऱ्यांनी नथुराम गोडसे आणि नारायण आपटेला कोठडीतून बाहेर काढले आणि फासावर लटकवण्यास सुरुवात केली. गोडसेनं थरथरत्या आवाजात 'अखंड भारत' म्हटलं, तर आपटेनं 'अमर रहे' असं थोडं दणकट आवाजात घोषवाक्य पूर्ण केलं. यानंतर दोघेही गप्प बसले. दोन फाशी देण्यात आल्या, ज्यामध्ये नथुराम गोडसे आणि आपटेला एकत्र फाशी देण्यात आली. आपटेचा तत्काळ मृत्यू झाला, तर गोडसेला त्रास सहन करावा लागला. या दोघांच्या मृत्यूनंतर लगेचच तुरुंगाच्या आवारातच त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले. त्यानंतर घग्गर नदीत रक्षा विसर्जन करण्यात आले. आज या घटनेला बरोबर 75 वर्षे पूर्ण झाली आहेत.
महात्मा गांधींच्या हत्येप्रकरणी 9 आरोपी
महात्मा गांधींच्या हत्येप्रकरणी (Nathuram Godse Hanging History) 9 आरोपी बनवण्यात आले होते. लाल किल्ल्यावर बांधलेल्या ट्रायल कोर्टात त्यांच्यावर 8 महिने खटला चालवला गेला. याच प्रकरणात दोषी आढळल्यानंतर गोडसे आणि आपटेला फाशी देण्यात आली होती. केवळ एका व्यक्तीची निर्दोष मुक्तता करण्यात आली. त्यांचे नाव विनायक दामोदर सावरकर होते.
गांधी हत्येप्रकरणी सावरकरांनी कोणते युक्तिवाद केले आणि त्यांच्या विरोधात साक्ष देऊनही त्यांची निर्दोष मुक्तता कशी झाली?
अवघ्या काही मिनिटांतच एक व्यक्ती पुढे आला अन्....
30 जानेवारी 1948 रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळून सहा महिने झाले होते. संध्याकाळ झाली होती आणि घड्याळात सव्वा पाच वाजले होते. महात्मा गांधी दिल्लीतील बिर्ला हाऊसमधील प्रार्थना सभेकडे जात होते. त्यांच्यासोबत गुरबचन सिंग नावाचा एक व्यक्ती होता, ज्याने गांधीजींना सांगितले की बापू, आज तुम्हाला थोडा उशीर झाला. गांधीजींनी हसत हसत उत्तर दिले की जे उशीर करतात त्यांना शिक्षा होते. अवघ्या काही मिनिटांतच एक व्यक्ती पुढे आला आणि त्याने महात्मा गांधींच्या छातीत एकामागून एक तीन गोळ्या झाडल्या. महात्मा गांधींची हत्या करणारा नथुराम गोडसे होता.
मुंबई पोलीस शिवाजी पार्कमधील सावरकरांच्या घरी पोहोचले
गोळी झाडल्यानंतर गोडसेनं पळून जाण्याचा प्रयत्न केला, मात्र तेथे उपस्थित लोकांनी त्याला पकडले. यानंतर या हत्येच्या कटात सहभागी असलेले नारायण आपटे आणि विष्णू करकरेला सुद्धा अटक करण्यात आली होती. गांधींच्या हत्येनंतर सहा दिवसांनी मुंबई पोलीस शिवाजी पार्कमधील सावरकरांच्या घरी पोहोचले. सावरकरांनी विचारले की, गांधी हत्येप्रकरणी मला अटक करायला आलात का? पोलिसांनी हो म्हटले आणि घेऊन गेले. मे महिन्यात त्यांना दिल्लीला नेण्यात आले. लाल किल्ल्यातील न्यायालयात विशेष न्यायाधीश आत्माराम या खटल्याची सुनावणी करत होते.
दिगंबर बडगे सरकारी साक्षीदार झाला
गांधी हत्येतील एक आरोपी दिगंबर बडगे हा सरकारी साक्षीदार झाला. त्याच्या साक्षीवरूनच विनायक सावरकरांवर खटला सुरू झाला. डॉमिनिक लॅपियर आणि लॅरी कॉलिन्स यांच्या ‘फ्रीडम ॲट मिडनाईट’ या पुस्तकानुसार, दिगंबरने सावरकरांविरुद्धच्या साक्षीत या 4 महत्त्वाच्या गोष्टी सांगितल्या
गांधीजींच्या हत्येच्या काही दिवस आधी, 14 जानेवारी रोजी नारायण आपटे, नथुराम गोडसे आणि दिगंबर बडगे या तिघांनी सावरकरांची त्यांच्या निवासस्थानी हत्यारांसह घेऊन भेट घेतली होती. नारायणने दिगंबरला सांगितले होते की सावरकरांनी गांधींची हत्या करण्याचे ठरवले होते आणि हे काम त्यांच्याकडे (आपटे आणि गोडसे) सोपवले होते. दिगंबरने सांगितले होते की, 17 जानेवारी रोजी सावरकरांची आपटे आणि गोडसेसोबत दुसरी भेट झाली होती.
सरकारी साक्षीदार बरगेच्या आरोपांवर स्वतः सावरकरांनी बाजू मांडली. सरकारी साक्षीदाराचा मुद्दा सिद्ध करण्यासाठी कोर्टाला आणखी साक्षीदार आणि पुरावे हवेत, असा युक्तिवाद त्यांनी केला.
सावरकरांवरील आरोप आणि बचावात युक्तिवाद
आरोप : गांधींच्या हत्येच्या 18 दिवस आधी गोडसे आणि आपटे सावरकरांना भेटले होते.
सावरकरांचा युक्तिवाद : मी गोडसे किंवा आपटेला भेटलो हे सिद्ध करता येणार नाही. बडगे हा गोडसे आणि आपटे यांच्यासोबत आला असावा, पण त्यांना बाहेर थांबण्यास सांगितले गेले तर बाकीचे दोघे आत गेले. सावरकर सभागृहात आले याचा अर्थ कोणीतरी त्यांना भेटायला आले असा मुळीच नाही, असा युक्तिवाद सावरकरांनी न्यायालयात केला. दामले, भिंडे आणि कासार हे नेहमी माझ्या घरी मिळायचे आणि ते आपटे आणि गोडसे यांचे मित्र होते. दोघेही आपल्या मित्रांना किंवा हिंदू महासभेतील सहकाऱ्यांना भेटायला आले असावेत. गोडसे आणि आपटे यांनी स्वत: मला कधीही शस्त्रे घेऊन भेटल्याचा इन्कार केला आहे.
आरोप : सावरकरांनी गांधींची हत्या करण्याचा निर्णय घेतला होता आणि हे काम आपटे आणि गोडसे यांच्यावर सोपवण्यात आले होते.
सावरकरांचा युक्तिवाद : बडगे खरं बोलत आहे हे कसे मान्य करता येईल? दोघांमध्ये कितपत तथ्य आहे हा मोठा प्रश्न आहे. मी आपटेला गांधी, नेहरू किंवा सुहरावर्दी यांना मारायला सांगितले होते हे सिद्ध करणारा कोणताही साक्षीदार किंवा पुरावा नाही. आपल्या हिंदू संघटकांवर प्रभाव मिळवण्यासाठी आणि माझ्या प्रभावाचा फायदा घेण्यासाठी आपटे खोटे बोलला असावा. फिर्यादी पक्षाने डावपेच म्हणून हा आरोप केला असण्याची शक्यता आहे.
आरोप : 17 जानेवारीला सावरकरांनी आपटे आणि गोडसेला यशस्वी झाल्यानंतर परत जा असे सांगितले होते.
सावरकरांचा युक्तिवाद : त्यांची बैठक सोडा, मी त्यांना 17 जानेवारी 1948 किंवा त्याआधी किंवा नंतर पाहिलेही नव्हते. अशा स्थितीत मी यश मिळवून परत येण्यास सांगितले असा प्रश्नच येत नाही. दुसरे म्हणजे, बडगेनं स्वत: माझ्या घराच्या खाली असल्याचे सांगितले आहे आणि गोडसे आणि आपटे एकटेच वरती गेले होते, मग त्यांना कसे कळले की मी हे बोललो होतो की नाही. पहिल्या मजल्यावर राहणाऱ्या माझ्या घरातील एका भाडेकरूला भेटून दोघेही परतले असावेत. बडगेनं मला त्या दोघांना भेटताना पाहिले नव्हते.
बडगेनं मला, आपटे आणि गोडसेने पाहिले आणि ते दोघेही माझ्याशी बोलले असे गृहीत धरू, तरीही आपण एकाच गोष्टीबद्दल बोलत आहोत हे त्यांना कसे कळले. आपण खाली बसलो होतो, अशी कबुली स्वतः बडगेनं दिली आहे, मग खाली बसलेल्या व्यक्तीला पहिल्या मजल्यावरचे संभाषण कसे काय ऐकू येईल. हे मूर्खपणाचे आहे.
यानंतरही हे मान्य केले जाते की, मी यशस्वी होऊन परत या, असे म्हटले होते, मग कोणत्या मुद्द्यावर मी हे बोलले असते, हे कसे गृहीत धरता येईल. हे शक्य आहे की मी त्या दोघांना आमचे दैनिक 'आंगी' किंवा 'हिंदु राष्ट्र प्रकाशन लिमिटेड'चे शेअर्स विकायला सांगितले असावेत, कारण ते सांगू शकत नाहीत की मी कोणत्या प्रकरणात यशस्वी झालो.
स्वतंत्र साक्षीदार नसल्यामुळे सावरकरांची निर्दोष मुक्तता झाली
गांधी हत्येप्रकरणी दिगंबर बडगेचं वक्तव्य असूनही, या कटांना सिद्ध करण्यासाठी कोणताही 'स्वतंत्र पुरावा' नसल्यामुळे सावरकरांची सुटका करण्यात आली. कायद्यानुसार कोणतेही कट न्यायालयात सिद्ध करायचे असल्यास स्वतंत्र साक्षीदारांमार्फत त्याची पुष्टी करावी. साक्षीदारांच्या जबाबात तफावत असता कामा नये. कोर्टात बडगे वगळता अन्य स्वतंत्र साक्षीदार सादर न केल्यामुळे सावरकरांची गांधी हत्या प्रकरणातून निर्दोष मुक्तता करण्यात आली.
मात्र, जर कनिष्ठ न्यायालयाने सावरकरांची निर्दोष मुक्तता केली होती, तर सरकारने या निर्णयाविरुद्ध उच्च न्यायालयात अपील का केले नाही, हा सस्पेन्स कायम आहे. या विषयावर रॉबर्ट पायने त्यांच्या 'महात्मा गांधींचे जीवन आणि मृत्यू' या पुस्तकात लिहितात की सावरकर कधीही कटकारस्थानांना भेटले नाहीत. ते जरी भेटले तरी त्या भेटीचा गांधीहत्येच्या कटाशी काहीही संबंध नव्हता.
सावरकरांनी ढुंकूनही पाहिले नाही
डॉ. दत्तात्रेय सदाशिव परचुरे यांचे वकील पी.एल. इनामदार यांनी त्यांच्या 'द स्टोरी ऑफ द रेड फोर्ड ट्रायल 1948-49' या चरित्रात लिहिले आहे की, नथुराम गोडसेला आशा होती की, केलेल्या हत्येबद्दल तात्यारावांकडून त्यांची प्रशंसा होईल, परंतु सावरकरांनी प्रशंसा करण्यास नकार दिला. गोडसेकडे दुरूनही पाहिले नाही. हिंदू महासभेचे लोक सावरकरांना तात्याराव म्हणायचे.
इनामदार लिहितात की, नथुरामशी माझी शेवटची भेट शिमला उच्च न्यायालयात झाली होती. याबाबत त्याने आपल्या दुखावलेल्या भावना सांगितल्या होत्या. या संपूर्ण प्रकरणामध्ये सावरकरांनी एकदाही गोडसेकडे डोके फिरवले नाही, तरीही ते सगळे एकत्र बसले. बाकीचे आरोपी एकमेकांशी बोलायचे. विनोद करायचे, पण सावरकर शिस्तीने शांत बसले आणि इतरांना गप्प बसायला सांगितले. इनामदार यांनी नथुरामचा भाऊ गोपाळ गोडसेसह दोन सूत्रधारांचा खटला लढवला होता.
इतर महत्वाच्या बातम्या