3 डिसेंबर 2016 पासून म्हणजे शनिवारपासून सरकारी तेल कंपन्याच्या आधिपत्याखालील पेट्रोल-डिझेल पंप आणि गॅस स्टेशन्स तसंच विमान प्रवासाची तिकीटे काढण्यासाठी जुन्या पाचशेच्या नोटा वापरता येणार नाहीत.
रूपये 1000 च्या नोटांचा व्यवहारातील वापर तर यापूर्वीच म्हणजे 24 नोव्हेंबरपासून बंद करण्यात आला आहे.
24 नोव्हेंबर रोजी जारी केलेल्या आदेशानुसार, हजार रूपयांच्या नोटा बँकाशिवाय अन्य ठिकाणी स्वीकारण्याला मनाई करण्यात आली असली तरी पेट्रोल पंप तसंच विमान प्रवासांच्या तिकीटासाठी त्याचा वापर करण्याची मुभा देण्यात आली होती. ही मुभा 15 डिसेंबरपर्यंत असेल, असंही त्याचवेळी जाहीर करण्यात आलं होतं.
24 नोव्हेंबर रोजी झालेल्या मंत्रिमंडळ बैठकीनंतर अर्थ व्यवहार सचिवांनी जाहीर केलेल्या निर्णयानुसार, देशभरातील टोल नाके 2 डिसेंबर पर्यंत बंदच राहणार होते, त्यानंतर 15 डिसेंबरपर्यंत मात्र जुन्या 500 रूपयांच्या नोटा स्वीकारण्याची परवानगी देण्यात आली होती. मात्र आता तो आदेशही रद्द झाला आहे.
3 डिसेंबरपासून म्हणजेच 2 आणि 3 तारखेच्या मध्यरात्री टोलनाके सुरू होतील, मात्र तिथे पाचशे रूपयांच्या जुन्या नोटा स्वीकारल्या जाणार नाहीत.
अगदी सुरवातीला म्हणजे 8 नोव्हेंबरच्या मध्यरात्री पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नोटा बंदीचा निर्णय जाहीर करताना रू.500 आणि रू.1000 च्या नोटा स्वीकारण्यासाठी फक्त 72 तासांची मुदत देण्यात आली होती. मात्र नंतर टप्प्याटप्प्याने ही मुदत तब्बल पाचवेळा वाढवण्यात आली.
आताच्या नव्या निर्णयानुसार, पाचशे रूपयांच्या जुन्या नोटा, 3 डिसेंबरपासून फक्त टोलनाके आणि पेट्रोलपंपावर स्वीकारल्या जाणार नाहीत.
इथे मुदत कायम
त्याशिवाय स्थानिक स्वराज्य संस्था म्हणजे नगरपालिका, महापालिकांची थकबाकी किंवा पाणीपट्टी जुन्या पाचशे रूपयांच्या नोटांमध्ये भरण्यासाठी आधी दिलेली 15 डिसेंबरची मुदत कायम राहणार आहे.
तसंच रेल्वे प्रवासाच्या तिकीटासाठीही जुन्या पाचशे रूपयांच्या नोटा 15 डिसेंबरपर्यंत स्वीकारल्या जाणार आहेत.
थोडक्यात, जुन्या पाचशे रूपयांच्या नोटा स्वीकारण्यासाठी आधी परवानगी दिलेल्या ठिकाणांपैकी जी ठिकाणे थेट सरकारच्या अधिपत्याखाली येतात किंवा ज्यामध्ये खाजगी क्षेत्रांचा सहभाग नसेल, तिथेच फक्त 15 डिसेंबरपर्यंत जुन्या नोटा स्वीकारल्या जातील.
टोलनाके, पेट्रोलपंप किंवा विमान वाहतूक कंपन्या यांच्यावर सरकारचं थेट नियंत्रण नसल्यामुळे कदाचित त्यांना जुन्या 500 रूपयांच्या नोटा स्वीकारण्यास 3 डिसेंबरपासून मनाई करण्यात आली असावी.
टोलनाके, पेट्रोलपंप किंवा विमान वाहतूक कंपन्यांचं तिकीट बुकिंग याठिकाणी जुन्या नोटांच्या आदलाबदलीत मोठे गैरप्रकार होत असल्याच्या संशयावरून हा निर्णय घेतला असण्याची शक्यता जाणकार वर्तवत आहेत.
नोटाबंदीनंतर 500 च्या जुन्या नोटा 30 डिसेंबरपर्यंत बँकेत बदलू शकता. तसंच 31 मार्चपर्यंत रिझर्व्ह बँकेतही जुन्या नोटा बदलू शकता.