Screen Time For Kids : आजच्या डिजिटल युगात (Digital), आपल्या आयुष्यातील महत्त्वाचे क्षण स्मार्टफोनमध्ये (Smartphone) डोकावण्यात, टीव्ही (TV) पाहण्यात किंवा कॉम्प्युटरकडे (Computer) पाहण्यात घालवले जातात. तुम्हाला तुमचे डोळे (Eyes) सुरक्षित ठेवायचे असतील तर तुमचा स्क्रीन टाइम किती असला पाहिजे? जर तुम्हाला कामाच्या सक्तीमुळे हे करावे लागत असेल, तर मुलांना जास्त वेळ कोणत्याही प्रकारच्या स्क्रीनसमोर राहू देऊ नका. त्यांच्या डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी हे खूप महत्वाचे आहे. एका अभ्यासातून समोर आलंय की, मुलांना 2 तासांपेक्षा जास्त वेळ कोणत्याही प्रकारच्या स्क्रीनसमोर राहू देऊ नये.
एका अभ्यासातून माहिती समोर
अलाहाबाद विद्यापीठातील एका संशोधकाने केलेल्या अभ्यासात, विशेषत: बालपणात स्क्रीन टाइम प्रतिदिन दोन तासांपेक्षा कमी करण्याची शिफारस केली आहे. टीव्ही, लॅपटॉप आणि स्मार्टफोन यांसारख्या डिजिटल उपकरणांच्या वापराचे नियम करण्यासाठी पालकांचे निरीक्षण आणि धोरण तयार करण्याचे महत्त्व या अभ्यासाने अधोरेखित केले आहे. हा अभ्यास सेज यांनी 'बुलेटिन ऑफ सायन्स, टेक्नॉलॉजी अँड सोसायटी' या आंतरराष्ट्रीय जर्नलमध्ये प्रकाशित केला होता. सहाय्यक प्राध्यापक शैलेंद्र कुमार मिश्रा यांच्या नेतृत्वाखाली पीएचडी केलेल्या संशोधन अभ्यासक माधवी त्रिपाठी यांनी हा अभ्यास केला होता.
तब्बल 400 मुलांवर अभ्यास
प्रयागराज राज्यात सर्वात जास्त लोकसंख्या आहे हे लक्षात घेऊन तब्बल 400 मुलांवर अभ्यास करण्यात आला. पहिल्या टप्प्यात, प्रयागराज शहरात यादृच्छिकपणे 10 नगरपालिका प्रभागांची निवड करण्यात आली. या प्रत्येक प्रभागाची एकूण लोकसंख्या 11 हजार ते 22 हजारांपर्यंत आहे. दुसऱ्या टप्प्यात, प्रत्येक निवडलेल्या वॉर्डमधून मुलांची त्यांच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात निवड करण्यात आली. बहुतेक घरांमध्ये टेलिव्हिजननंतर डिजिटल कॅमेरे, लॅपटॉप, टॅब्लेट, किंडल्स आणि व्हिडीओ गेम्सचा क्रमांक लागतो, असे या निष्कर्षातून समोर आले आहे. "यामुळे मुले स्क्रीनवर जास्त वेळ घालवतात, ज्यामुळे त्यांच्यावर केवळ शारीरिक प्रभाव पडत नाही आणि त्यांची दृष्टी खराब होते, परंतु त्यांच्या मानसिक आरोग्यावरही विपरित परिणाम होतो," असं अभ्यासक त्रिपाठी म्हणाल्या
मुलांसाठी जास्त स्क्रीन टाईमचे नकारात्मक परिणाम
लठ्ठपणा
कोणत्याही इलेक्ट्रॉनिक स्क्रीनच्या वापरासाठी व्यक्तीला बसणे किंवा किमान स्थिर राहणे आवश्यक आहे. या निष्क्रिय स्वभावामुळे तसेच हाय कॅलरीचे जंक फूडचे सेवन यामुळे अनेकदा बालपणातच लठ्ठपणा येतो. टीव्ही पाहताना मुलं जेवण किंवा स्नॅक्स खातात तेव्हा ते काय खातात यावर त्यांचे नियंत्रण नसते. त्यामुळे ज्या मुलांना स्क्रीन टाइममध्ये खाण्याची सवय असते. त्यांचे वजन वाढण्याची शक्यता असते. लठ्ठपणामुळे मधुमेह, सांधे समस्या आणि हृदयविकार यासह अनेक आरोग्य समस्या उद्भवतात; दीर्घकाळ स्क्रीन टाइममुळे लहानपणी नंतरच्या काळात मुलांना आरोग्य समस्यांचा धोका जास्त असतो.
दृष्टी समस्या
स्क्रीन पाहताना मुलं इतके मंत्रमुग्ध होतात की, स्क्रीनपासून ते नजर हटवू शकत नाहीत. परंतु जी मुलं दीर्घकाळ स्क्रीन पाहतात, त्यांच्या डोळ्यांना नुकसान होण्याचा धोका जास्त असतो. अधिक स्क्रीन टाईममुळे डिजिटल डोळ्यांवर ताण येऊ शकतो. ज्यामध्ये डोळ्यांची जळजळ, खाज सुटणे किंवा थकलेले डोळे यांसारखी लक्षणे आढळतात. जी मुले स्क्रीनसमोर बराच वेळ घालवतात त्यांची अंधुक किंवा दुहेरी दृष्टीची समस्या शकते.
झोप कमी होणे
लहान मुलांचा विकास आणि आरोग्यासाठी झोप महत्त्वाची आहे. पुरेशी झोप ही मुलांची स्मृती, भावना, वर्तन आणि एकूण आरोग्यासाठी अधिक महत्वाची आहे. परंतु स्क्रीनच्या जास्त वेळामुळे मुलांची झोप कमी होते. जेव्हा मुले दीर्घकाळ स्क्रीनच्या संपर्कात असतात, तेव्हा त्यांच्या झोपेचे स्वरूप बिघडते, त्याचा झोपेवर विपरीत परिणाम होतो. यामुळे झोप कमी होते. याचा परिणाम मुलांची वाढ आणि विकासावर होतो. फोन, टॅब्लेट, आयपॅड आणि टीव्हीसह सर्व इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे स्क्रीनमधून निळा प्रकाश सोडतात. जेव्हा मुले झोपेच्या वेळेपूर्वी यापैकी कोणतेही उपकरण वापरतात, तेव्हा शरीर दिवसाचा प्रकाश म्हणून उत्सर्जित होणाऱ्या निळ्या प्रकाशाचा अर्थ लावतो आणि मेंदूला जागे होण्याचा सिग्नल पाठवतो. त्यामुळे, स्क्रीन बंद असतानाही हे मुलाला जागृत ठेवते. झोपेच्या कमतरतेमुळे मुलांच्या वागण्यात फरक दिसू शकतो आणि त्यांना लठ्ठपणा येऊ शकतो.
शारिरीक वेदना
कोणतेही इलेक्ट्रॉनिक उपकरण वापरात असताना ते स्थिर असणे आवश्यक आहे. दीर्घकाळ स्मार्टफोन, टॅबलेट किंवा आयपॅड वापरल्याने मुलाच्या शारिरीक स्थितीवर परिणाम होतो. वाढत्या वयामध्ये शरीराच्या अशा स्थितीमुळे हानिकारक शारीरिक परिणाम होऊ शकतात जे आयुष्यभर टिकू शकतात. स्क्रीनच्या जास्त वेळेमुळे मुलांमध्ये पाठदुखी आणि डोकेदुखी होऊ शकते. यामुळे ते स्क्रीन टाईममध्ये किती वेळ घालवतात? हे पाहणे महत्वाचे ठरते.
संवाद कौशल्यांचे नुकसान
जी मुले त्यांचा बहुतांश वेळ मोबाईल स्क्रीनवर घालवतात. त्यांच्यात सामाजिक संवाद कौशल्याचा अभाव असतो. सामाजिक परस्परसंवादामध्ये केवळ बोलणेच नाही. तर शाब्दिक संकेत ओळखणे आणि समजून घेणे यांचा देखील समावेस आहे. अशाब्दिक संकेतांमध्ये चेहऱ्यावरील हावभाव, आवाजाचा टोन आणि डोळा संपर्क यांचा समावेश होतो. जे इतरांशी संवाद साधताना महत्त्वाची माहिती देतात. ही कौशल्ये बालपणात अनुभवाने शिकली जातात. परंतु जे मुले इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे वापरतात आणि भरपूर खर्च करतात. त्यांचा लोकांशी समोरासमोर येणारा संपर्क मर्यादित होतो. ज्यामुळे त्यांच्या भविष्यातील नातेसंबंधांवर परिणाम होतो.
मुलांची चिडचिड
जास्त स्क्रीन टाईम ही मुलांच्या इतर वर्तणुकीशी संबंधित समस्यांशी जोडली गेली आहे. स्क्रीन बंद होण्याची वेळ आल्यावर आणि इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे वापरत नसताना जी मुले जास्त प्रमाणात स्क्रीनच्या संपर्कात येतात त्यांना चिडचिड होते. काही मुलांमध्ये, खूप जास्त स्क्रीन टाईममुळे मानसिक विकार होऊ शकतो. हिंसक कार्यक्रम किंवा हिंसा असलेले गेम खेळण्यात बराच वेळ घालवणारी मुले घरात आणि शाळेत दोन्ही ठिकाणी आक्रमक होण्याची शक्यता असते.
टीप : वरील सर्व बाबी एबीपी माझा केवळ माहिती म्हणून वाचक-प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवत आहे. यातून एबीपी माझा कोणताही दावा करत नाही. त्यामुळे कोणतेही उपचार, डाएट आणि औषधं तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानं घ्यावीत.
महत्त्वाच्या बातम्या :