Health News : मधुमेह (Diabetes) हा बहुधा उच्च रक्तातील साखरेचा आजार मानला जातो. दुर्दैवाने हा केवळ गैरसमज आहे. वास्तविक पाहता मधुमेह हा खरं तर शरीराच्या अनेक प्रणालींमध्ये अनेक विकृती असलेला आजार आहे. उच्च रक्तातील साखर (Blood Sugar) हा रोगाचा फक्त धोक्याचे लक्षण आहे. म्हणजे मधुमेह हे एक चेतावणी देणारे लक्षण आहे की जर मधुमेहाचे वेळीच व्यवस्थापन केले नाही तर हृदय, मूत्रपिंड, मेंदू, डोळे इत्यादी अनेक गंभीर आजार होण्याची शक्यता आहे. मधुमेह हा मूलत: एक बहुप्रणाली विकार आहे आणि त्याचे असंख्य घातक परिणाम देखील होतात.
मधुमेहाचा संबंध कोलेस्टेरॉलशी (Cholesterol) देखील आहे. वेळीच व्यवस्थापन न केल्यास मधुमेहामध्ये एलडीएल कोलेस्टेरॉल नावाच्या "खराब कोलेस्टेरॉल"ची उच्च पातळी आणि ट्रायग्लिसराईड्सची उच्च पातळी दिसून येते. हे दोन्ही रक्तवाहिन्यांसाठी विषारी आहेत आणि रक्तवाहिन्यांमध्ये अडथळे निर्माण करु शकतात. दीर्घकाळ अनियंत्रित मधुमेह रक्तवाहिन्यांमधील कोलेस्टेरॉलच्या साठ्याशी संबंधित आहे. हृदयाच्या धमन्यांमध्ये, मेंदूला पुरवठा करणाऱ्या धमन्या आणि हात आणि पाय यांच्या धमन्या यामुळे हृदयविकाराचा झटका, पक्षाघात आणि अंग दुखी सारख्या समस्या येऊ शकतात. मधुमेहींमध्ये जवळजवळ निम्मे हृदयविकार कोणत्याही लक्षणांशिवाय आढळून येतात. म्हणून त्यास सायलेंट किलर असे संबोधले जाते. याचा अर्थ असा की हे हल्ले ओळखले जात नाहीत आणि केवळ हार्ट फेल्युअर म्हणून निदान होतात. घाम येणे, धाप लागणे, अस्वस्थता जाणवणे किंवा 'आम्लता' यासारखी सौम्य लक्षणेही गांभीर्याने घेतली पाहिजेत. मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये जास्त जागरुक राहणे फायदेशीर ठरते, कारण हृदयविकाराचा झटका (Heart Attack) सौम्य लक्षणांसह येतो.
जेव्हा मधुमेहींना मोठ्या प्रमाणात हृदयविकाराचा झटका आला असेल तेव्हा हातांमधील वेदना किंवा थोडा घाम येणे, वारंवार ईसीजी केले तरच हृदयविकाराचे निदान होऊ शकते. मधुमेहामध्ये सौम्य लक्षणांची देखील पूर्ण तपासणी करणे आवश्यक आहे. दीर्घकाळापर्यंत मधुमेहामुळे 'डायबेटिक कार्डिओमायोपॅथी' नावाचे हृदयाचे स्नायू कमकुवत होतात, ही स्थिती लवकर उपचार न केल्यास धोकादायक असू शकते. मधुमेहावर कठोर नियंत्रण आणि औषधे घेऊन ही स्थिती सामान्य केली जाऊ शकते.
मधुमेह हा जीवनशैलीचा विकार
वर स्पष्ट केल्याप्रमाणे, मधुमेह हा हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी जोखीम घटक आहे. याचा अर्थ असा आहे की सर्व मधुमेहींना आधीच हृदयविकार आहे असे मानले पाहिजे. त्यामुळे सर्व मधुमेहींनी नेहमी कोलेस्टेरॉल नियंत्रित ठेवावे. त्यामुळे हृदयविकाराच्या घटना कमी होण्यास मदत होते. मधुमेहावर औषधांनी उपचार करणे पुरेसे नाही. निरोगी आहार, व्यायाम, वजन नियंत्रण, तंबाखू, मद्यपान टाळणे आणि इतर विकार जसे की उच्च रक्तदाब, थायरॉईड, कोलेस्टेरॉल इत्यादींचे व्यवस्थापन करणे हा नेहमी मधुमेह व्यवस्थापनास फायदेशीर ठरतात. मधुमेह हा जीवनशैलीचा विकार आहे आणि तो केवळ औषधांनीच नव्हे तर जीवनशैलीतील मूलभूत बदलांनीही दूर करता येतो.
रक्तातील साखरेच्या पातळीवर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक
रक्तातील साखर कमी होणे, जी मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये इन्सुलिन किंवा इतर औषधांमुळे येऊ शकते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो. रक्तातील साखरेच्या पातळीवर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे. मधुमेहावर उपचार करण्यासाठी योग्य औषधांची निवड करणे, ज्यामुळे रक्तातील साखर कमी होण्याची शक्यता कमी असते. या नवीन औषधांमुळे हृदयाचे पंपिंग आणि किडनीच्या कार्यावरही परिणाम होतो.
मधुमेह आणि हृदयविकाराचा घनिष्ट संबंध आहे. किंबहुना, मधुमेहामध्ये चयापचयाशी संबंधित समस्या एक स्पेक्ट्रम बनवतात ज्यामध्ये साखरेची सौम्य वाढ होते (तथाकथित प्री-डायबिटीज) आणि दुसऱ्या बाजूला हृदयासह अनेक प्रणालींचा सहभाग असतो. मधुमेह आणि हृदयविकार यांच्यातील परस्परसंबंधामुळे औषधाची ही शाखा "कार्डिओ डायबिटीज" या वेगळ्या वैशिष्ट्यात विकसित झाली आहे. इतकेच नाही तर, मधुमेहावरील उपचार योग्य पद्धतीने करणे आवश्यक आहे. जेणेकरुन हृदयविकार पूर्णपणे टाळता येतील. मधुमेहावरील उपचार 'शुगर कंट्रोल'पासून कोलेस्टेरॉल, हृदयरोग, वजन नियमन, निरोगी आहार, व्यायाम आणि चयापचय नियमन यासह संपूर्ण समस्यांच्या व्यवस्थापनापर्यंत विस्तारित केले पाहिजे.
- डॉ कौशल छत्रपती, इंटरव्हेंशनल कार्डिओलॉजिस्ट
टीप : वरील सर्व बाबी एबीपी माझा केवळ माहिती म्हणून वाचक-प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवत आहे. यातून एबीपी माझा कोणताही दावा करत नाही. त्यामुळे कोणतेही उपचार आणि औषधं तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानं घ्यावीत.