National Space Day 2024 : भारत आज आपला पहिला अंतराळ दिवस साजरा करत आहे. भारताच्या महत्त्वाकांक्षी मोहिमेला आज एक वर्ष पूर्ण झाले आहे. गेल्या एका वर्षात या मोहिमेमुळे भारताने अनेक शोध लावले, जे इतर देशही करू शकले नसल्याचा दावा इस्रोकडून करण्यात आला. 23 ऑगस्ट ही अशी एक तारीख आहे, जेव्हा ISRO च्या अंतराळ मोहिमेने इतिहास रचला आणि कोट्यवधी देशवासियांचा ऊर अभिमानाने भरून आला. शास्त्रज्ञ अनेक वर्षांपासून या दिवसाचे स्वप्न पाहत होते. चांद्रयान-3 चे विक्रम लँडर संध्याकाळी 6.04 वाजता चंद्राच्या पृष्ठभागाला स्पर्श करत असताना 140 कोटी देशवासीयांच्या डोळ्यात आनंदाश्रू तरळले होते...यानंतर भारत देश हा चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर पोहोचणारा पहिला देश आणि चंद्राला स्पर्श करणारा जगातील चौथा देश बनला.
नेमकी काय होती चांद्रयान-3 मोहीम? 2019 मध्ये मिशन अपूर्ण का राहिले?
ही भारताची तिसरी मोहीम होती. त्यामुळे भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने त्याला चांद्रयान-3 असे नाव दिले. यापूर्वी 2008 मध्ये भारताने चांद्रयान-1 लाँच केले होते. ही मोहीम यशस्वी झाली आणि भारत चंद्राच्या कक्षेत पोहोचण्यात यशस्वी झाला. यानंतर पुढचे पाऊल चंद्रावर उतरले. 2019 मध्ये भारताने चांद्रयान-2 द्वारे हे स्वप्न साकार करण्याचा प्रयत्न केला, परंतु लँडर विक्रमचा चंद्राच्या पृष्ठभागापासून काही अंतरावर लँडिंग साइटशी संपर्क तुटला आणि मोहीम अपूर्ण राहिली. चार वर्षांच्या अखंड परिश्रमानंतर, भारताने 14 जुलै 2023 रोजी तिसरी चंद्र मोहीम सुरू केली. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर उतरण्यासाठी 23 ऑगस्ट ही तारीख निवडण्यात आली होती. अखेर हे स्वप्न सत्यात उतरले आणि जगभरातील अंतराळ संस्थांनी इस्रोची ताकद ओळखली.
चांद्रयान-3 ने कोणते महत्त्वाचे शोध लावले?
23 ऑगस्ट रोजी लँडिंग केल्यानंतर, विक्रम लँडरसोबत आलेल्या रोव्हर प्रज्ञानने चंद्रावर संशोधन सुरू केले. हे मिशन 14 दिवसांचे होते, ज्यामध्ये प्रज्ञानने शोधून काढले की दक्षिण ध्रुवाजवळ विद्युत चार्ज केलेल्या प्लाझ्माचा जाड थर सापडला आहे. याशिवाय चांद्रयान-3 ने अनेक महत्त्वाचे शोध लावले आहेत.
चंद्राचे तापमान - विक्रम लँडरमध्ये तापमान मोजण्याचे साधन होते जे चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या खाली 10 सेंटीमीटरपर्यंत जाऊ शकते. याद्वारे असे दिसून आले की चंद्राच्या पृष्ठभागावरील तापमानाच्या तुलनेत पृष्ठभागाच्या आतील तापमान अंदाजे 60 अंश सेल्सिअस कमी आहे.
चंद्रावरील भूकंप - विक्रम लँडरने हे देखील शोधून काढले होते की चंद्रावर वारंवार भूकंप होतात, शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास होता की एकतर हा सौम्य भूकंप होता किंवा उल्कापिंडामुळे चंद्रावर कंपने निर्माण झाली होती.
सल्फरचे प्रमाण - चंद्राच्या पृष्ठभागावर गेलेल्या प्रज्ञान रोव्हरने दक्षिण ध्रुवावर सल्फरचे प्रमाण असल्याची पुष्टी केली होती. इस्रोच्या शास्त्रज्ञांच्या मते, चंद्राच्या पृष्ठभागावर केवळ सल्फरच नाही तर सिलिकॉन, लोह, कॅल्शियम आणि ॲल्युमिनियम देखील आढळून आले.
मॅग्माच्या महासागराने झाकलेला होता चंद्र?
चांद्रयान-3 वरून मिळालेल्या माहितीच्या आधारे भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने नुकताच मोठा दावा केला. इस्रोचा दावा आहे की, चंद्र एकेकाळी मॅग्माच्या महासागराने झाकलेला होता. रिसर्च जर्नलमध्ये हे संशोधन प्रसिद्ध झाले आहे. या अभ्यासात अहमदाबादच्या भौतिक संशोधन प्रयोगशाळेतील लेखकांचाही सहभाग होता. चांद्रयान-3 ज्या ठिकाणी उतरले त्या जागेच्या आजूबाजूचे खडक फॅरोनिक एनोर्थोसाइटचे बनलेले असल्याचे सांगण्यात आले. म्हणजेच चंद्राच्या पृष्ठभागाचा वरचा थर आणि आतील भाग कसा तयार झाला याची माहिती मोठ्या प्रमाणात दिली. संशोधनानुसार, चंद्र हा दोन ग्रहांच्या टक्कराचा परिणाम होता. यापैकी एक ग्रह पृथ्वी बनला, तर दुसरा ग्रह चंद्र होता, जो गरम झाल्यामुळे मॅग्माचा महासागर बनला.
भारतासाठी गौरवास्पद मिशन..!
हे संपूर्ण मिशन भारतासाठी गौरवशाली होते, कारण भारताने त्या ठिकाणी जाण्याचा निर्णय घेतला होता जिथे तोपर्यंत कोणीही पोहोचू शकले नव्हते. जेव्हा भारताचे चांद्रयान-3 चंद्रावर उतरण्याच्या तयारीत होते, त्याचवेळी रशियाने चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर लुना-25 पाठवून आपले वर्चस्व प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न केला, मात्र हा प्रयत्न अयशस्वी झाला. अमेरिका आणि चीनसारखे देशही येथे जाण्याचे धाडस करू शकले नाहीत. आता जगातील अनेक देशांची नजर चंद्रावर आहे. सरकारी अंतराळ संस्थांसोबतच, SpaceX आणि इतर सारख्या खाजगी क्षेत्रातील अंतराळ संस्था देखील चंद्र मोहिमेची रचना करत आहेत.
चांद्रयान-3 नंतर आता मिशन चांद्रयान-4..!
चांद्रयान-3 ने इतिहास रचणारे इस्रो आता चांद्रयान-4 साठी तयारी करत आहे. इस्रोचे अध्यक्ष एस सोमनाथ यांच्या म्हणण्यानुसार, यास पाच वर्षे लागू शकतात. चांद्रयान-4 च्या आधी भारताच्या अनेक अंतराळ मोहिमा रांगेत आहेत. यातील सर्वात मोठी मोहीम म्हणजे गगनयान, जी भारतीय अंतराळवीरांना अंतराळात घेऊन जाणारी अत्यंत महत्त्वाकांक्षी मोहीम आहे. हे मिशन 2024 मध्येच प्रक्षेपित केले जाणार होते, परंतु कोविड आणि त्यानंतरच्या चांद्रयान-३ च्या तयारीमुळे या मोहिमेला काही प्रमाणात विलंब झाला. आतापर्यंत समोर आलेल्या बातम्यांनुसार, भारत जपानची स्पेस एजन्सी JAXA सोबत चांद्रयान-4 लाँच करू शकतो. ते जपानमध्ये ल्युपेक्स म्हणून ओळखले जाईल. चांद्रयान-4 मिशन भारताच्या चंद्र संशोधनाला आतापर्यंत पुढे नेणार आहे. या मोहिमेच्या यशामुळे भारत अमेरिका, रशिया आणि चीनसोबत चंद्राचे नमुने आणणारा चौथा देश ठरणार आहे.
चंद्र मोहिमेमुळे भारताने अनेक शोध लावले
इस्रोचे अध्यक्ष एस सोमनाथ म्हणतात, चांद्रयान-3 बद्दल धन्यवाद, भारत आज आपला पहिला अंतराळ दिवस म्हणजेच राष्ट्रीय अंतराळ दिवस साजरा करत आहे. भारताच्या या महत्त्वाकांक्षी मोहिमेला आज एक वर्ष पूर्ण झाले आहे. गेल्या एका वर्षात या चंद्र मोहिमेमुळे भारताने अनेक शोध लावले आहेत जे उर्वरित जग करू शकले नाहीत. अंतराळ मोहिमांमध्ये भारताच्या यशाचा हा क्रम अजूनही थांबलेला नाही. चांद्रयान-3 नंतर भारतानेही चांद्रयान-4 ची तयारी सुरू केली आहे. खुद्द इस्रोचे अध्यक्ष एस सोमनाथ यांनी याला दुजोरा दिला आहे.
हेही वाचा>>
National Space Day: आज पहिला राष्ट्रीय अवकाश दिन, वर्षभरापूर्वी आजच चांद्रयानाने केली होती ऐतिहासिक लँडिंग, जाणून घ्या
(टीप : वरील सर्व गोष्टी माहिती म्हणून वाचकांपर्यंत पोहोचवत आहोत. एबीपी माझा यातून कोणताही दावा करत नाही. )