Success Story: अलीकडच्या काळात अनेक शेतकरी प्रयोगशील शेती करताना दिसत आहेत. पारंपारिक शेतीसोबतच शेतकरी आता फळे आणि फुलांची लागवड करत आहेत. बिहार राज्यातील मधुबनीचे (Madhubani) शेतकरी बिंदेश्वर रावत हे प्रगतीशील शेतकरी आहेत. मधुबनी हा जिल्हा बिहारमधील सर्वाधिक पूरग्रस्त भाग आहे. त्यातील काही भागात किमान 6 महिने पाणी साचते. बिंदेश्वर रावत यांच्याही शेतात पाणी साचण्याची समस्या होती. यामध्ये त्यांनी वॉटर चेस्टनटची (water chestnut) नैसर्गिक लागवड केली आहे. वॉटर चेस्टनटची लागवडीतून त्यांनी 6 ते 7 महिन्यात एक हेक्टरमध्ये 1.50 लाख रुपये कमावलेत.
वॉटर चेस्टनटमध्ये पोषक तत्वांचा समावेश
वॉटर चेस्टनट हे जलीय पीक आहे. कच्चे फळ म्हणून त्याची लागवड केली जाते. पाणथळ जमीन, तलाव आणि 3 फुटांपर्यंत पाणी साचलेल्या ठिकाणी हे सहज पिकवता येते. हे पोषक तत्वांनी समृद्ध आहे. वेगवेगळ्या प्रकारे सेवन केले जाऊ शकते. त्याचे पीठ उपवास आणि सणांमध्ये मोठ्या प्रमाणात वापरले जाते. ताज्या आणि हिरव्या फळांच्या सालीपासून एक स्वादिष्ट भाजीही बनवली जाते. चेस्टनट फळाचे पाणी सेवन केल्याने दमा, मधुमेह आणि मूळव्याध असलेल्या रुग्णांना खूप फायदा होतो. यामध्ये कॅल्शियम, जीवनसत्त्वे आणि इतर खनिजे मुबलक प्रमाणात आढळतात.
वॉटर चेस्टनट प्रजातींचे दोन प्रकार
वॉटर चेस्टनट प्रजातींचे दोन प्रकार आहेत. एक काटेरी आणि काही काटे नसलेल्या प्रजाती आहेत. शेतकरी बहुतेक काटे नसलेल्या वाणांची निवड करतात, कारण काटेरी वाणांमुळे कापणीच्या वेळी खूप अडचणी येतात. बिंदेश्वर रावत यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, जानेवारी ते फेब्रुवारी महिन्यात पाण्याच्या चेस्टनट पिकासाठी रोपवाटिका तयार करावी लागते. त्याची एक मीटर लांबीची वेल जून ते जुलै महिन्यात तलावात लावता येते. रोपवाटिका तयार करताना एक गोष्ट लक्षात ठेवा की फळे जानेवारी महिन्यापर्यंत भिजत ठेवावीत आणि उगवण होण्यापूर्वी फेब्रुवारीमध्ये कुंडीत किंवा शेतात लावावीत. त्यात किमान 2 ते 3 फूट पाणी राहावे. जुलै महिन्यात पावसाळ्यात 1 मीटर अंतरावर चौरस पद्धतीने लागवड करावी. तलाव आणि शेतात पुनर्लावणी करताना पाण्याचे प्रमाण पुरेसे असावे.
ICAR नुसार, पीक रोटेशनमध्ये वॉटर चेस्टनटचा समावेश केला पाहिजे. मधुबनी जिल्ह्यातील शेते नोव्हेंबर ते डिसेंबरपर्यंत पाण्याने भरलेली राहतात. जानेवारी ते फेब्रुवारी महिन्यात शेतात पाणी नसते, त्यावेळी ते उन्हाळी हंगामातील उडीद, मूग पेरतात. उडीद आणि मूग काढणीनंतर जुलै ते ऑगस्ट महिन्यात पाण्याच्या शेंगदाण्यांची लागवड केली जाते. कडधान्य पिकांमुळं शेतात नत्राची उपलब्धता वाढते. यामुळं पुढील पिकात रासायनिक पोषकद्रव्ये देण्याची गरज भासत नाही.
6 ते 7 महिन्यात लाखोंची कमाई
बिंदेश्वर रावत यांच्या म्हणण्यानुसार, एक हेक्टर तलावातून सुमारे 10 ते 100 क्विंटल वॉटर चेस्टनट पिकाचे उत्पादन घेतले जाते. नैसर्गिक शेतीतून 6 ते 7 महिन्यांत 1.50 लाख रुपये कमावता येतात.
महत्त्वाच्या बातम्या: