हे मंदिर जवळपास दीडशे वर्षांपूर्वीचं असल्याची आख्यायिका आहे. एका छोट्याशा घराप्रमाणे हे मंदिर पाहायला मिळतं. फेब्रुवारी किंवा मार्च महिन्यातील मराठी माघ महिन्याच्या पौर्णिमेनंतर येणार्‍या अमावस्येला म्हणजे महाशिवरात्रीला देवमोगराच्या मोगीची यात्रा भरते. या यात्रेसाठी आदिवासी बांधव पंधरा दिवसांपासून तयारीला लागतात. याहा मोगी ही आदिवासी समाजाची कुलदेवता असून महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश, गुजरात, राजस्थान या चारही राज्यातून हजारोंच्या संख्येने आदिवासी बांधव या यात्रेत सहभागी होतात.
देवमोगरा देवीच्या जन्माबाबत आदिवासी समाजात अनेक कथा सांगितल्या जातात. सातपुडयातील बागोर्‍या देवाच्या राज्यात बागोर्‍या देव जंगलात शिकारीला आणि कंदमुळे गोळा करायला गेले. तेव्हा त्यांना सिबलीच्या जाळीत बाबूंच्या जाळीत दाब गावाच्या गवतात एक लहान बाळ सापडलं. हे बाळ म्हणजे देवमोगरा देवी असं सांगितलं जातं. बागोर्‍या देवाने या बालिकेला आणून राणी देवी गांधार यांच्याकडे दिलं. त्याचवेळी त्यांच्याकडे एका मुलाचाही जन्म झाला होता. त्याचं नाव विन्या देव किंवा गांडा ठाकूर सांगितलं जातं आणि त्याला भाऊ म्हणून ओळखतात.
देवमोगरा देवी तरुण झाल्यावर तिचं राजापानठा देवाशी लग्न होतं. राजापांठाच्या आईचं नांव उमरावाणू आहे. देवमोगरा देवीच्या आदिवासी भाषेत याहामोगी म्हणतात याहा म्हणजे आई असा अर्थ आहे. महादुष्काळात याहामोगीच्या या उदात्त आणि मानवतादी कार्यामुळेच त्यांना याहा, लोकमाता, कणी, कन्सरी आपली सर्व पालनहार संबोधून दैवत्व बहाल केलं.
आदिवासी समाजाचे हे ग्रामदैवत असल्याने आजही इथल्या पूजा-विधी आदिवासी भाषेतच होतात. धान्य, वन भाजी, कोंबळा, भंगारची भाकर आणि मव्हाच मद्या (दारु) असा नैवेद्य देवीला दिला जातो. त्यामुळे आदिवासी भाषेतच मंदिराचे पुजारी देवीची महिती सांगतात.
पहाडात आणि दऱ्या खोऱ्यात राहणाऱ्या या देवीकडे जाण्याकरता भाविकांना खडतर प्रवास करावा लागतो. येथेही सरकारी यंत्रणेची उदासीनता पाहायला मिळते. नवापूरमध्ये ग्रामदैवत असल्याने मंदिरापर्यंत जाण्याचा मार्ग सुखकर व्हावा, अशीच अपेक्षा आदिवासी बांधव करत आहेत.
पाहा व्हिडीओ