कर्जमाफीसाठी ‘छत्रपती शिवाजी महाराज कृषी सन्मान योजना’ जाहिर करुन सरसकट दीड लाख रुपयांचे कर्जमाफ केले. नियमित कर्ज भरणाऱ्या शेतकऱ्यांना कर्जाच्या 25 टक्के रक्कम (25 हजार रुपये कमाल मर्यादा) अनुदान म्हणून देण्याचे म्हटले आहे. जून पर्यंत कर्ज भरणाऱ्या शेतकऱ्यांनाही प्रोत्साहनपर अनुदान दिले जाणार आहे. कर्जमाफीचा हा दिलासा शेतकऱ्यांना असला तरी आता पाऊस लांबल्यास दुबार पेरण्यांचे संकट खान्देशावर आहे.
सरकार कर्जमाफी देईल आणि पाऊस येईल या दोन्ही गोष्टींकडे शेतकरी आशाळभूत नजरेने पाहत होता. आता पदरात अंशतः का होईना कर्जमाफी आली आहे पण पाऊस वेळेवर व पुरेसा आणण्याचे कोणतेही नियोजन सरकारकडे नाही. यावर्षी कृत्रिम पध्दतीने पाऊस पाडता येईल असेही नियोजन नाही. दोनवर्षांपूर्वी कृषिमंत्रीपदी एकनाथ खडसे असताना त्यांनी कृत्रिम पध्दतीच्या पावसाचे नियोजन केले होते.
खान्देशातील जळगाव जिल्ह्यात मागीलवर्षीही पाऊस बरा होता. मात्र, धुळे व नंदुरबार हे जिल्हे दुष्काळीच होते. तेथे आजही टॅकरने पाणी पुरवठा सुरू आहे. दोन्ही जिल्ह्यात आजही पिण्याच्या पाण्याची टंचाई आहे. पेरण्यांच्या लायक एकही पाऊस झालेला नाही. यंदा जून 2017 च्या पहिल्या आठवड्यात जळगाव जिल्ह्यात मान्सूनपूर्व पावसाने हजेरी लावली. आतापर्यंत जवळपास 70 मिलीमीटर पाऊस झाला. पण, त्यानंतर पेरण्या जगू शकतील असा पाऊस नाही.
ज्या शेतकऱ्यांनी मान्सूनपूर्व किंवा अवकाळी पावसाच्या भरवशावर पेरणी केली त्यांची अवस्था आता दुबार पेरणी करण्यावर आली आहे. महागडे बियाणे आणि स्त्री-पुरूष मजुरांचा रोजंदारी खर्च यामुळे पुन्हा शेतकरी आर्थिक अडचणीत आलेला आहे. धुळे व नंदुरबार जिल्ह्यात पावसाची पहिली हजेरी सुद्धा नाही. या वर्षीचे खरीप कर्ज अद्याप तरी शेतकऱ्यांच्या हाती पडलेले नाही. सरकारने सरसकट 10 हजार रुपये देण्याचे सांगितले होते. आता कर्जमाफीची पूर्ण योजनाच जाहिर झाल्यानंतर यातही काही बदलांची शक्यता असून रक्कम वाढेल असे शेतकऱ्यांना वाटत आहे.
कर्जमाफी लवकर मिळेल असे वातावरण शेतकरी संघटनांच्या आंदोलकांनी निर्माण केले होते. काँग्रेस व राष्ट्रवादी काँग्रेसनेही हवा भरली. त्यामुळे शेतकरी कर्जमाफीच्या अपेक्षेने आशाळभूत होता. दुसरीकडे अलनिनो घटकांचा यावर्षी प्रभाव नसल्यामुळे पाऊस चांगला राहिल असा नेहमीचा चुकणारा अंदाज हवामान खात्याने वर्तविला आहे. यापेक्षा जळगाव जिल्ह्यास लागून बुलडाणा जिल्ह्यातील भेंडवळ घाट मांडणीचे निष्कर्ष विश्वासाचे वाटत असून पाऊस मध्यम राहिल असे तेथील घटनायकाने म्हटले आहे. जून महिन्याची 23/24 दिनांक उजाडूनही पेरणीलायक पाऊस झालेला नाही.
खान्देशात गेल्या काही वर्षांत खरीप पिकांचा पॅटर्न बदलला आहे. केळी, कपाशी आणि ऊसाच्या पलिकडे जावून शेतकरी आता सोयाबिन, मका व पारंपरिक ज्वारी, बाजरीकडे वळतो आहे. मात्र, या पिकांसाठी पावसाची आवश्यकता निश्चित वेळेवर असावी लागते. त्यामुळेच पाऊस जसा जसा ताण देईल त्या त्या प्रमाणात शेतकऱ्यांची चिंता वाढते आहे. खान्देशात अलिकडे सोयाबिन क्षेत्र वाढते आहे. जवळ लागून असलेल्या विदर्भाने सोयबिन खान्देशला दिले. गतवर्षी सोयाबिनचे क्षेत्र धुळे जिल्ह्यात 183 टक्के, नंदुरबार 279 टक्के, तर जळगाव जिल्ह्यात 180 टक्के नियोजनाच्या तुलनेत होते. मक्याचे क्षेत्र धुळे जिल्ह्यात 95 टक्के, नंदुरबार 134 टक्के आणि जळगाव जिल्ह्यात 131 टक्के नियोजनाच्या तुलनेत होते. सोयाबिन व मक्याच्या तुलनेत ज्वारी, बाजरीचे क्षेत्रही जास्त असले तरी ते कमी होते आहे. यावर्षी वाढलेले तूर उत्पादन आणि घसरलेला भाव यामुळे डाळींचे क्षेत्रही घटण्याची शक्यता आहे.
धुळे जिल्ह्यात शिरपूर, साक्री व शिंदखेडा तालुक्यात कुठेही पावसाना हजेरी लावलेही नाही. कापडणे परिसरात तर दुबार पेरणीही अडचणीत आल्याचे सांगण्यात येते. नंदुरबार जिल्ह्यातही धडगाव, शहादा, अक्क्लकुवा, तळोदा तालुक्यात पावसाची हजेरी नाही. पेरण्यांचा पत्ताच नाही.
जळगाव जिल्ह्यात जुनच्या पहिल्या आठवड्यात पेरणी करणाऱ्या शेतकऱ्यांना चांगलाच फटका बसला आहे. जवळपास 70 हजार हेक्टरवरील पीके धोक्यात आली आहेत. जळगाव, धरणगाव, एरंडोल, भुसावळ आणि यावल तालुक्यात गंभीर स्थिती आहे.
अशा चिंताग्रस्त वातावरणात धुळे व नंदुरबार जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी दिलासादायक बातमा आली आहे. गतवर्षी पीक व फळ पीक विम्यापोटी 25 कोटी रुपयांचे अनुदान शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा करण्यात आले आहेत. सुमारे 35 हजार शेतकऱ्यांना हा लाभ मिळणार आहे. जळगाव जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी अद्याप पीक विमा रक्कम वर्ग झालेली नाही. शेतकऱ्यांच्या पातळीवर एकूणच वातावरण चिंताजनक आहे.