नागपूर : पावसाळ्यात निर्माण होणाऱ्या आपात्कालीन प्रसंगांचा सामना करण्यासाठी नागपूर महानगरपालिकेची यंत्रणा नागरिकांच्या सुविधेसाठी सज्ज झालेली आहे. मात्र नागरिकांनीही नैसर्गिक आपात्कालीन परिस्थितीत सतर्क राहण्याची आवश्यकता आहे. पूर किंवा वज्राघात अर्थात वीज पडणे अशा परिस्थितीत बचावासाठी राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणामार्फत जारी करण्यात आलेल्या नागरी पूर आपत्ती प्रसंगी पूर्वतयारी व प्रतिबंधक उपाययोजनांचे पालन केले जावे, असे आवाहन मनपा आयुक्त तथा प्रशासक राधाकृष्णन बी. यांनी केले आहे.
पूर परिस्थिती आणि वज्राघात अर्थात वीज पडणे या नैसर्गिक आपत्ती आहेत. मात्र या आपत्ती येण्यापूर्वी निसर्गाद्वारे संकेत दिले जातात. ते ओळखून आपणे सावध राहण्याची गरज आहे. अतिवेगवान वारे, अतिपर्जन्य आणि काळे ढग, घोंघावणारे गडगडाटी वादळ, जवळचे झंझावात, जास्त किंवा अधिक जास्त प्रमाणात मेघगर्जना ही वज्राघात अर्थात वीज पडण्याच्या स्थितीची चेतावणी देणारी चिन्हे आहेत. वीज पडण्याबाबत काही संभ्रम किंवा भ्रामक कल्पना आहेत. त्या दूर करण्याची गरज आहे. वीज ही सामान्यपणे उंच वस्तूंवर पडते. कोणतेही स्थान हे पूर्णपणे सुरक्षित नाही परंतु, काही स्थान इतर ठिकाणापेक्षा सुरक्षित आहेत.
'या' बाबी लक्षात ठेवा
मोठी बांधकामे छोट्या किंवा खुल्या बांधकामांपेक्षा जास्त सुरक्षित असतात. जास्त पाऊस पडणाऱ्या क्षेत्राच्या बाहेरही वज्राघात होऊ शकतो (16 किमी पर्यंत). वज्राघात सतत एकाच ठिकाणी होऊ शकतो. सामान्यतः बाहेर पडलेल्या व्यक्तीच वज्राघातामुळे जखमी किंवा मृत्यु पावतात. वज्राघात बाधीत किंवा जखमी व्यक्तीस आपण मदत करू शकतो त्याच्या शरीरात कुठल्याही प्रकारचा विद्युत प्रवाह सुरु नसतो. या व्यक्तीला तात्काळ मदत करावी, असेही नागरी पूर आपत्ती प्रसंगी पूर्वतयारी व प्रतिबंधक उपाययोजनांमध्ये नमूद करण्यात आले आहे.
वज्राघातापासून बचावासाठी काय करावे?
•गडगडाटी वादळाचा/अतिवेगाने वाहणा-या वादळी वाऱ्यांचा अंदाज असेल तर घराबाहेर/घराबाहेरील क्रिया पुढे ढकलणे
•विजेवर चालणाल्या वस्तू, इलेक्ट्रीक व इलेक्ट्रॉनिक वस्तू आणि वातानुकुलीत यंत्रे बंद ठेवावी.
•आपल्या घराच्या आजूबाजूच्या वाळलेले झाडे किंवा मृत झाडे फांद्या काढून टाकणे.
•घरात असल्यास : घराच्या खिडक्या व दरवाजा बंद ठेवावा. घराच्या दरवाजे, खिडक्या, कुंपण पासून दूर रहावे. मेघगर्जना झाल्यापासून 30 मिनिटे घराच्या आतच रहावे.
•घराबाहेर असल्यास : त्वरित सुरक्षित निवा-याच्या ठिकाणाकडे (मजबूत इमारतीकडे) प्रस्थान करावे.
•ट्रॅकटर्स, शेतीची अवजारे, मोटरसायकल, सायकल यांच्यापासून दूर रहा.
•गाडी चालवत असल्यास, सुरक्षित स्थळी जाण्याचा प्रयत्न करा व गाडी सुरक्षित ठिकाणी लावताना मोठ्या झाडांपासून तसेच पुराचे पाणी येत असल्यास अशी ठिकाणी वगळून लावाव्यात.
•खुल्या ठिकाणांपेक्षा सामान्यतः खिडक्या बंद असलेल्या धातू पासून तयार झालेली वाहने (बस मोटार) चांगली आश्रय स्थळे होऊ शकतात.
•उघड्यावर असल्यास शेवटचा पर्याय म्हणून लगेच गुडघ्यावर बसून हाताने आपले कान झाकावे व आपले डोके दोन्ही गुडघ्यांच्या मध्ये झाकावे.
•जमीनीशी कमीत कमी संपर्क असावा.
•मोकळ्या तसेच लटकत्या विद्युत तारांपासून दूर रहा.
•जंगलामध्ये - दाट, लहान झाडांखाली, उताराच्या जागेवर निवारा घ्यावा.
•इतर खुल्या जागेवर : दरीसारख्या खोल जागेवर जाण्याचा प्रयत्न करा. (परंतु अचानक येणाऱ्या पुरापासून सावध रहावे).
•जर जमीनीच्या वर पाणी आल्यास ताबडतीब सुरक्षित निवारा शोधून काढावा.
'वीज पडल्यास / वज्राघात झाल्यास
•त्वरीत रुग्णवाहिका व वैद्यकिय मदत बोलवा
•वज्राघात बाधित व्यक्तिस त्वरित वैद्यकिय मदत मिळवून द्या. त्याला हात लावण्यास धोका नाही. ओल्या थंड परीस्थितीत, बाधित व्यक्ती व जमिनीच्या मध्ये संरक्षणात्मक थर ठेवावा. जेणेकरून हायपोथरमीयाचा (hypothermiya / शरीराचे अति कमी तापमान) धोका कमी होईल.
इजा झालेल्या इसमास असे हाताळा
•श्वसन बंद असल्यास:- तोंडावाटे पुनरुत्थान (Mouth-to-Mouth) प्रक्रिया अवलंबावी.
•हृदयाचे ठोके बंद असल्यास : कुठलीही वैद्यकीय मदत मिळेपर्यंत रुग्णाची हृदय गती CPR करुन सुरु ठेवा.
•रुग्णाचा श्वास व नाडी सुरू असल्यास : इतर दुखापतींसाठी/आघातांसाठी तपासणे (भाजणे/ऐकू न येणे/ न दिसणे)
हे करू नका
•गडगडाटीचे वादळ आल्यास, उंच जागांवर, टेकडीवर, मोकळया जागांवर समुद्र किनारी, स्वतंत्र झाडे, रेल्वे / बस / सहलीची आश्रय स्थाने, दळणवळणाची टॉवर्स, ध्वजाचे खांब विद्युत / दिव्यांचे खांब, धातूचे कुंपण उघडी वाहने आणि पाणी इत्यादी टाळावे.
•घरात असल्यास : वायरद्वारे जोडले गेलले फोन/मोबाईल व इतर इलेक्ट्रोक/ इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे विद्युत जोडणीस लावू नये. (अशा आपत्कालीनवेळी कॉर्डलेस व वायरलेस फोनचा वापर करावा परंतु ते भिंतीला जोडलेले नसावे)
•गडगडीच्या वादळादरम्यान व वीजा चमकताना कोणत्याही विद्युत उपकरणांचा वापर करु नये.
•या दरम्यान आंघोळ करणे, हात धुणे, भांडी धुणे, कपडे धुणे, ही कार्य करू नयेत.
•काँक्रीटच्या (ठोस) जमिनीवर झोपू नये किंवा उभे राहू नये.
•प्रवाहकीय पृष्ठभागांशी संपर्क टाळावा (धातूची दारे, खिडक्यांची तावदाने, वायरींग व प्लंबींग/नळ)
•घराबाहेर असल्यास : मेघगर्जनेच्या वेळी वीजा चमकत असताना किंवा वादळी वारे वाहत असताना झाडाखाली किंवा झाडांजवळ उभे राहू नये
•वाहनांच्या धातू किंवा वीजेच्या सुवाहक भागांशी संपर्क टाळावा. अधांतरी लटकणा-या / लोंबणा-या केबल्स पासून लांब रहावे.