Raj Kapoor : एक काळ होता तेव्हा राज कपूरचे चित्रपट बाॅक्स ऑफिसवर अजिबात चालत नव्हते. फ्लॉप चित्रपट समस्या बनू शकतात हे राज कपूर यांना माहीत होते. मागे हटण्याऐवजी त्यांनी एक पाऊल पुढे टाकले आणि 1948 मध्ये स्वतःचे प्रोडक्शन हाऊस 'आरके फिल्म्स' सुरू केले. पहिला चित्रपट ‘आग’ बनवायला सुरुवात केली. या चित्रपटावर भरपूर पैसे खर्च केले. इतका की चित्रपट पूर्ण होईपर्यंत युनिटला चहा-नाश्त्यासाठी नोकरांकडून पैसे घ्यावे लागले. ही एकच कथा नाही. राज कपूर यांनी 'आवारा' बनवला, ज्यामुळे त्यांनी जगभरात ओळख मिळवली, पण 1970 मध्ये रिलीज झालेल्या 'मेरा नाम जोकर'ने त्यांना पुन्हा मार्गावर आणले. लोकांचे पैसे फेडण्यासाठी त्यांना पत्नीचे दागिने गहाण ठेवावे लागले होते. ते डिप्रेशनमध्ये सुद्धा गेले होते.
1973 मध्ये 'बॉबी' बनवला जो हिट ठरला
मात्र, राज कपूर यांनी हार मानली नाही, 1973 मध्ये त्यांनी 'बॉबी' बनवला जो हिट ठरला आणि इंडस्ट्रीत कमबॅक केलं. ‘बॉबी’ सोबत त्यांनी बॉलीवूडला ऋषी कपूर नावाचा नवा हिरोही दिला. राज कपूर यांनी वयाच्या 24व्या वर्षी ‘आरके फिल्म्स’ हे प्रोडक्शन हाऊस सुरू केले. त्यांनी चित्रपट दिग्दर्शित करून त्यात अभिनय करण्यास सुरुवात केली. ते त्यांच्या काळातील सर्वात तरुण दिग्दर्शक होते. राज कपूर यांनी पहिला चित्रपट 'आग' (1948) बनवला. यासाठी त्यांनी आपली कारही गहाण ठेवली होती. चित्रपट युनिटला चहा, पाणी आणि नाश्ता देण्यासाठी त्याने आपल्या नोकराकडून पैसे घेतले. हा चित्रपट बॉक्स ऑफिसवर कमाल दाखवू शकला नाही, पण त्याने राज कपूरला नवीन दिग्दर्शक म्हणून प्रस्थापित केले. या चित्रपटामुळे राज आणि नर्गिस ही हिंदी चित्रपटसृष्टीतील लोकप्रिय जोडी बनली.
पहिल्या भेटीतच नर्गिस आवडू लागली
राज कपूरने 'आग'मध्ये नर्गिसला साइन केले होते. त्याला पहिल्या भेटीतच नर्गिस आवडू लागली. त्यांनी त्यांच्या दुसऱ्या हिट चित्रपट 'बरसात' (1960) मध्ये नायिका म्हणून नर्गिसची निवड केली. या चित्रपटांमध्ये एकत्र काम करत असतानाच दोघेही रिलेशनशिपमध्ये आले. नर्गिस आरके प्रॉडक्शन हाऊसचाही महत्त्वाचा भाग बनल्या. प्रॉडक्शन हाऊसच्या अनेक चित्रपटांमध्येही त्यांनी भरपूर पैसा गुंतवला. खुद्द राज कपूर म्हणाले होते- 'आरकेच्या प्रत्येक सेटमध्ये नर्गिसची मेहनत आणि समर्पण दडलेले आहे.'
नर्गिसला समजले की राज कपूर लग्न करू शकणार नाही
दुसरीकडे, नर्गिसला समजले की राज कपूर लग्न करू शकणार नाही, तो आधीच विवाहित आहे आणि त्याला आपल्या पहिल्या पत्नीला सोडायचे नव्हते. राज यांनी पुन्हा लग्न करावे यासाठी नर्गिसने परवानगीसाठी तत्कालीन गृहमंत्री मोरारजी देसाई यांच्याशीही संपर्क साधला होता. तिला कायदा बदलायचा होता, पण मोरारजी देसाईंनी नकार दिला. त्याचवेळी त्यांना मदर इंडिया या चित्रपटाची ऑफर आली आणि त्यामुळे त्यांच्यातील सुंदर नातं संपुष्टात आलं.
नर्गिस यांचा सुनील दत्तसोबत विवाह
नर्गिसने 11 मार्च 1958 रोजी सुनील दत्तसोबत लग्न केले, पण राज कपूर तिला विसरू शकले नाहीत. कॅन्सरमुळे नर्गिसचे निधन झाले तेव्हा राजही तिच्या अंत्यसंस्काराला उपस्थित होते. त्यांनी गडद चष्मा घातला होता. आपले दु:ख लपवण्यासाठी त्यांनी काळ्या रंगाचा चष्मा वापरला असे तेथे उपस्थित लोकांचे मत होते. कथेसोबतच राज कपूर यांच्या चित्रपटांची गाणीही महत्त्वाची होती. हिंदी चित्रपटसृष्टीला त्यांनी आपल्या चित्रपटातून अनेक सदाबहार गाणी दिली आहेत. मला संगीतकार व्हायचे आहे, असा खुलासा त्यांनीच केला होता. ‘जेल यात्रा’, ‘चित्तोर विजय’ आणि ‘गोपीनाथ’ या सुरुवातीच्या चित्रपटांमध्ये त्यांनी गाणी गायली. तीन वर्षे शास्त्रीय संगीताचे धडेही घेतले.
लता दीदी आणि राज कपूरमध्ये वाद
लता दीदी 1949 मध्ये आलेल्या 'बरसात' चित्रपटापासून त्यांच्या चित्रपटांमध्ये त्यांचा आवाज देत होत्या. मात्र, संगीतामुळेच दोघांमध्ये अंतर निर्माण झाले होते. वास्तविक, राज कपूर यांना लता दीदींचे भाऊ हृदयनाथ मंगेशकर यांनी त्यांच्या 'सत्यम शिवम सुंदरम' चित्रपटात संगीत द्यावे अशी त्यांची इच्छा होती. मात्र, हृदयनाथ मंगेशकर यांना त्या चित्रपटात काम करायचे नव्हते, पण बहिणीच्या आग्रहास्तव त्यांनी होकार दिला.
मी तुझ्यासोबत कधीही काम करणार नाही
त्याचवेळी लता दीदी गायक मुकेशसोबत अमेरिकेच्या दौऱ्यावर गेल्या होत्या. तिथे त्यांनी मुकेशला हृदयनाथचा फोटो निघाल्याचे सांगताना ऐकले. हे ऐकून त्यांनी ताबडतोब भावाला फोन करून याविषयी विचारणा केली. मला या चित्रपटातून काढून टाकण्यात आले असून माझ्या जागी लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल काम करत आहेत, असे वृत्तपत्रांमध्ये लिहिण्यात आल्याचे हृदयनाथ म्हणाले. हे ऐकून लतादीदी संतापल्या. तिने राज कपूरसोबत भांडण सुरू केले आणि असेही म्हटले की, मी तुझ्यासोबत कधीही काम करणार नाही.
आणि आरके फिल्म्ससाठी पुन्हा गाणे सुरू केले
प्रकरण इथेच संपले नाही. त्यांनी राज कपूर यांना वेगळ्या पद्धतीने त्रास दिला. गायलेल्या गाण्यांसाठी रॉयल्टीची मागणी केली. गीतकार नरेंद्र शर्मा यांना याची माहिती मिळाल्यावर त्यांनी लता दीदींशी चर्चा केली. ते म्हणाले की, फक्त तुम्हीच राज कपूरच्या गाण्यांना न्याय देऊ शकता. नरेंद्र शर्मांचे म्हणणे नाकारता आले नाही, कारण त्या त्यांना वडिलांप्रमाणे मानत होत्या. अखेरीस त्यांनी आपला निर्णय बदलला आणि आरके फिल्म्ससाठी पुन्हा गाणे सुरू केले.
इतर महत्वाच्या बातम्या