Strait of Hormuz: इराण आणि इस्त्रायल युद्धात थेट सहभाग घेणार की नाही याबाबत दोन आठवडे विचार करत असल्याचे सांगत अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी सांगून एक दिवसही होत नाही तोपर्यंत इराणच्या 3 अणु तळांवर 7 बी-2 बॉम्बर्सने हल्ला केला. हे तळ इराणमधील फोर्डो, नतान्झ आणि इस्फहान याठिकाणी होते.  या हल्ल्याला 'ऑपरेशन मिडनाईट हॅमर' असे नाव देण्यात आले. अमेरिकेने फोर्डो आणि नतान्झवर 30 हजार पौंड (14 हजार किलो) वजनाचे एक डझनहून अधिक GBU-57 बॉम्ब (बंकर बस्टर) टाकले. त्याच वेळी, इस्फहान आणि नतान्झवर 30 टोमाहॉक क्रूझ क्षेपणास्त्रे देखील डागण्यात आली. हे 400 मैल अंतरावर असलेल्या अमेरिकन पाणबुड्यांवरून डागण्यात आले. या कारवाईनंतर जागतिक संकट आणखी वाढलं असून इराणने इस्त्रायलवर सुद्धा हल्ल्यांमध्ये वाढ केली आहे.

होर्मुझची सामुद्रधुनी बंद करण्यास मान्यता

दुसरीकडे, इराणने जगाची नाकेबंदी करण्यासाठी तगडा निर्णय घेतला आहे. इराणी संसदेने (closure of the Strait of Hormuz) होर्मुझची सामुद्रधुनी बंद करण्यास मान्यता दिली आहे. हे एक उच्च-स्तरीय भू-राजकीय पाऊल आहे ज्याचे आर्थिक आणि धोरणात्मक दोन्ही जागतिक स्तरावर मोठे परिणाम होऊ शकतात. जगावर आणि भारतावर त्याचा कसा परिणाम होतो आणि अमेरिका आणि इस्रायली आक्रमणाविरुद्ध हा एक मास्टरस्ट्रोक आहे का? अशीही चर्चा रंगली आहे. होर्मुझची सामुद्रधुनी काय आहे? आणि ती इराणकडून बंद करण्यात आली, तर जलमार्ग बंद होऊन जगावर किती परिणाम होणार? याची माहिती घेऊया. 

होर्मुझ सामुद्रधुनी बंद करण्यास मान्यता देण्याचा इराणचा निर्णय जुगार आणि पाश्चात्यांना दणका देण्यासाठी मास्टरस्ट्रोक सुद्धा ठरु शकतो. हा केवळ एक प्रतीकात्मक संकेत नाही तर संभाव्य आर्थिक आणि लष्करी फ्लॅशपॉइंट आहे. पाश्चात्य आक्रमकतेला मागे टाकण्याचे उद्दिष्ट असले तरी, ते व्यापक संघर्ष निर्माण करू शकते आणि जागतिक ऊर्जा प्रणालीमध्ये व्यत्यय आणू शकते, ज्यामुळे प्रत्येक राष्ट्रावर, विशेषतः भारतासारख्या तेलावर अवलंबून असलेल्या अर्थव्यवस्थांवर परिणाम होऊ शकतो.

होर्मुझची सामुद्रधुनी काय आहे? What is the Strait of Hormuz?

  • पर्शियन आखात आणि अरबी समुद्रामधील एक धोरणात्मक ठिकाण 
  • सौदी अरेबिया, युएई, इराक, कुवेत, कतार सारख्या प्रमुख तेल उत्पादक देशांना जागतिक बाजारपेठांशी जोडते.
  • जागतिक तेल पुरवठ्यापैकी  20 टक्के (अंदाजे 17-18 दशलक्ष बॅरल/दिवस) या अरुंद मार्गातून जातो.
  • विशेषतः कतारमधून एलएनजी निर्यातीसाठी देखील हे महत्त्वाचे आहे, 

इराणने हा निर्णय का घेतला?

  • अमेरिका आणि इस्रायली लष्करी कारवाई आणि निर्बंध वाढले.
  • आण्विक तळांवर हल्ला तसेच अणुशास्त्रज्ञ आणि लष्करी जनरल यांची हत्या 
  • ट्रम्प यांचे हवाई हल्ले किंवा आखाती प्रदेशातील हस्तक्षेप

होर्मुझची सामुद्रधुनी बंद करून काय करु शकतो?

  • इराण सामुद्रधनी एक फायदा म्हणून पाहतो 
  • जागतिक तेल पुरवठा साखळ्यांना धक्का बसणार 
  • राजनैतिकदृष्ट्या पाश्चात्य शक्तींवर दबाव वाढेल 
  • जागतिक आर्थिक हितसंबंधांना धोका निर्माण करून प्रतिबंध  

होर्मुझची सामुद्रधुनी बंद करताच जगावर किती परिणाम होणार? 

1. तेलाच्या किमती गगनाला भिडतील

  • जागतिक तेलाच्या किमतींमध्ये तात्काळ वाढ (दीर्घकाळ राहिल्यास $150/बॅरलपेक्षा जास्त असू शकते)
  • जागतिक अर्थव्यवस्थेला महागाईचा धक्का 
  • आखाती तेलावर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असलेल्या देशांना त्याचा फटका बसेल

2. शिपिंग आणि व्यापार व्यत्यय

  • तेल आणि गॅस टँकरमध्ये व्यत्यय
  • आखाती शिपिंगसाठी वाढलेले विमा प्रीमियम
  • जहाजांचे मार्ग बदलल्याने जागतिक स्तरावर लॉजिस्टिक्स खर्च वाढेल

3. मध्य पूर्वेत लष्करी तणाव  

  • बहारीनमध्ये स्थित अमेरिकेचा पाचवा फ्लीट लष्करी प्रतिसाद देऊ शकतो.
  • यामध्ये पूर्ण प्रादेशिक युद्धाचा धोका 
  • इराण, अमेरिका, इस्रायल, जीसीसी राष्ट्रे (विशेषतः सौदी अरेबिया, युएई).
  • इस्रायल पूर्वसूचना किंवा सायबर ऑपरेशन्स सुरू करू शकते.

भारतावर काय परिणाम होईल? 

  • भारताची ऊर्जा सुरक्षा धोक्यात
  • भारत त्याच्या कच्च्या तेलाच्या जवळजवळ 80 ते 85 टक्के आयात करतो, ज्यामध्ये मोठा वाटा आखाती देशांकडून येतो.

सामुद्रधुनी बंद केल्याने पुढील गोष्टी घडू शकतात

  • पुरवठा टंचाई
  • आयात बिलांमध्ये वाढ आणि चालू खात्यातील तूट वाढ 
  • रुपयावर दबाव आणि देशांतर्गत इंधनाच्या किमतींमध्ये वाढ 
  • एलएनजी आणि खत क्षेत्र धोक्यात
  • भारत सामुद्रधुनी मार्गे प्रामुख्याने कतारमधून एलएनजी आयात करतो.
  • बंदमुळे खत, वीज आणि औद्योगिक क्षेत्रांवर मोठा परिणाम होईल.
  • भारताला संबंध संतुलित करावे लागतील 
  • इराण (दीर्घकाळ भागीदार) आणि अमेरिका/इस्रायल (सामरिक सहयोगी) यांच्यात.
  • चाबहार बंदर विस्तार आणि पर्यायी व्यापार मार्ग (INSTC) साठी संभाव्य दबाव.

इतर महत्वाच्या बातम्या