Iran-Israel Conflict: इराण आणि इस्त्रायल युद्धाचा गेल्या आठ दिवसांपासून युद्धाचा भडका उडाला आहे. दोन्ही देशांकडून एकमेकांच्या शक्तीस्थळांवर मिसाईल घाला घालण्यात येत आहे. दोन्ही देशांनी त्यांच्या राजधान्या टार्गेट करतानाच औद्योगिक शहरे सुद्धा टार्गेट केली जात आहेत. इस्त्रायल आण्विक कार्यक्रमांवर हल्ले करत असून इराणने शेअर मार्केट, दवाखाना, आयटी हब असलेल्या शहरासह मोसादच्या कार्यालयावरही हल्ला केला आहे. त्यामुळे दोन्ही बाजूंनी घनघोर मिसाईलवर्षाव सुरु आहे. मात्र, या संघर्षात इस्त्रायलला इराणचा आण्विक कार्यक्रम रोखता येईल का? हा सर्वात मोठा प्रश्न आहे. मात्र, या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा प्रयत्न केल्यास इस्त्रायल आण्विक कार्यक्रमाला विलंब करू शकतो, पण पूर्णपणे नष्ट करू शकत नाही हे जळजळीत वास्तव आहे.

युद्धसज्जता इस्त्रायलची असली, तरी इराणचा पवर्तीय भागात खोलवर सुरु असलेल्या युरेनियम समृद्ध ठिकाणांवर तळात जाऊन नष्ट करणे इस्त्रायलला शक्य नाही. त्यामुळे इस्त्रायलने अमेरिकेकडे मदत मागितली असली, तरी डोनाल्ड ट्रम्प यांनी आपला निर्णय दोन आठवड्यांनी पुढे ढकलला आहे. त्यामुळे इस्त्रायलकडून सत्तापालट करणे की आण्विक कार्यक्रम रोखणे याबाबत स्पष्टता येत नाही तोपर्यंत अमेरिकेडून कोणताही थेट निर्णय घेतला जाण्याची शक्यता नाही. इराणने दिलेला इशारा, रशियाकडून आलेला सावधगिरी इशारा आणि मध्य पूर्वेतील अमेरिकन एअरबेस या सर्वांचा विचार केल्यास अमेरिकेला थेट युद्धात सहभागी संकटात नेऊ शकते. डोनाल्ड ट्रम्प यांनी पहिल्यांदा संकेत दिले, पण पेंटागाॅनकडून सावधगिरीचा इशारा आल्यानंतर ट्रम्प यांनी भूमिका मवाळ केली आहे. त्यामुळे अमेरिकेच्या मदतीशिवाय इस्त्रायल आण्विक कार्यक्रम का थांबवू शकत नाही हे या लेखामध्ये पाहणार आहोत. 

क्षेपणास्त्र हल्ल्यानंतरही इस्रायल इराणचा अणुकार्यक्रम का थांबवू शकत नाही?

भूमिगत आण्विक कार्यक्रम सुविधा असल्याने (जसे की फोर्डो आणि नॅटान्झचे काही भाग) पर्वतांच्या खाली खोलवर बांधल्या आहेत आणि त्यामुळे नियमित हवाई हल्ल्यांनी त्या नष्ट करणे अत्यंत कठीण आहे. 

क्षेपणास्त्र हल्ल्यांच्या मर्यादा

इस्रायल पृष्ठभागावरील लक्ष्ये आणि काही पायाभूत सुविधांवर मारा करू शकतो, परंतु विशेष बॉम्ब (बंकर बस्टर) वापरल्याशिवाय खोल भूमिगत बंकर नष्ट करू शकत नाही. 

मजबूत हेरगिरी नेटवर्क असूनही गुप्तचर त्रुटी 

मोसादच्या मजबूत हेरगिरी नेटवर्क असूनही, इराण अत्यंत सावध आहे, त्यांनी आपला कार्यक्रम अनेक दुर्गम भागात पसरवला आहे.

जागतिक परिणामांचा धोका

इराणच्या अणुसुविधा केंद्रांवर पूर्ण-प्रमाणात हल्ला केल्याने प्रादेशिक युद्ध (हिजबुल्लाह, हुथी, सीरिया) भडकू शकते. ज्यामुळे इस्रायलला बहु-आघाडीच्या प्रतिशोधात ढकलले जाऊ शकते. हा धोका इस्रायलला सर्वाधिक असेल. 

इस्रायलला अमेरिकेची मदत का हवी?

फक्त अमेरिकेकडे पुरेसे प्रगत बंकर-बस्टर बॉम्ब, इंधन भरणारे टँकर, स्टेल्थ बॉम्बर्स (जसे की बी-2 स्पिरिट) आणि सतत आणि खोलवर बॉम्ब टाकण्यास सक्षम उपग्रह-मार्गदर्शित अचूक प्रणाली आहेत.

भू-राजकीय रणनीती

अमेरिकेला मध्य पूर्व युद्ध, विशेषतः इराक, सीरिया आणि आखाती तळांमध्ये उपस्थितीसह, नियंत्रित वाढ हवी आहे. कतार, युएई आणि डिएगो गार्सियामधील अमेरिकेचे तळ इराणमध्ये इराणच्या मर्यादित श्रेणी आणि हवाई इंधन भरण्याच्या क्षमतेपेक्षा चांगले पोहोच देतात.

बंकर बस्टर बॉम्ब म्हणजे काय?

बंकर बस्टर बॉम्ब म्हणजे अणु कमांड बंकर, शस्त्रास्त्र सुविधा किंवा खोलवर गाडलेल्या प्रयोगशाळांना लक्ष्य करून स्फोट होण्यापूर्वी कठोर भूमिगत बंकरमध्ये खोलवर प्रवेश करण्यासाठी डिझाइन केलेला बॉम्ब आहे. 

बंकर बस्टर बॉम्ब किती प्रकार आहेत? 

  • GBU-28 (यूएस): काँक्रीटच्या 6 मीटर पर्यंत प्रवेश करतो.
  • GBU-57A/B MOP (मॅसिव्ह ऑर्डनन्स पेनिट्रेटर): (13.6 टन) वजनाचे
  • 200+ फूट काँक्रीट/मातीमध्ये प्रवेश करते
  • फक्त यूएस बी-2 बॉम्बर्सद्वारे वितरित केले जाऊ शकते

इस्रायल आणि यूएसकडे किती बंकर बस्टर आहेत?

  • अमेरिकेतील काही GBU-28 बंकर बस्टर
  • हवाई प्लॅटफॉर्म: F-15I Ra'am ते वाहून नेऊ शकते.
  • मर्यादा: एमओपी बॉम्ब वाहून नेऊ शकत नाही (इस्रायली जेट्ससाठी खूप जड)
  • मर्यादित संख्येने (अंदाजे ~100-150)
  • लांब पल्ल्याची घुसखोरी असलेले कोणतेही विमान नाही

अमेरिकेत किती आहेत ? 

  • हजारो GBU-28 आणि तत्सम प्रकारचे
  • सुमारे 20+ एमओपी (अचूक संख्या वर्गीकृत)
  • प्लॅटफॉर्म: फक्त बी-2 स्टील्थ बॉम्बर्स एमओपी वितरित करू शकतात
  • पूर्ण जागतिक पोहोच आणि उपग्रह समन्वय आहे

ट्रम्प यांनी दोन आठवड्यांसाठी आपला निर्णय का पुढे ढकलला?

ट्रम्प निवडणुकीच्या मोडमध्ये आहेत (कदाचित नोव्हेंबर 2026 च्या मध्यावधी निवडणुकांसाठी किंवा 2028 च्या प्रभावाची तयारी करत आहेत). जर इराणशी युद्ध नियंत्रणाबाहेर गेले किंवा मध्य पूर्वेतील अमेरिकन सैन्यावर आदळले तर ते राजकीयदृष्ट्या उलटे परिणाम करू शकते.

  • पेंटागॉन आणि गुप्तचर यंत्रणेकडून दबाव
  • अमेरिकन लष्करी नेत्यांनी इशारा दिला
  • बहु-आघाडी प्रत्युत्तर (हिजबुल्लाह, हुथी, इराकी मिलिशिया)
  • अमेरिकन तळांना धोका (अल असद, अल उदेद, अल धफ्रा)
  • युद्धानंतरचे कोणतेही स्पष्ट उद्दिष्ट नाही - राजवट बदल विरुद्ध आण्विक विलंब?
  • इस्रायली स्पष्टतेची वाट पाहणे
  • सुरक्षा प्रमुख आणि पंतप्रधान नेतन्याहू यांच्या कार्यालयातील इस्रायलच्या स्वतःच्या अंतर्गत विभाजनामुळे अनिश्चितता निर्माण झाली. ट्रम्प कदाचित नेतन्याहूंना बिनशर्त पाठिंबा देण्याचे टाळत वाट पाहत आहेत. 
  • जागतिक मित्र राष्ट्रांची अनिच्छा
  • ईयू, आखाती राज्ये आणि अगदी भारताने प्रादेशिक स्फोटाबद्दल चिंता व्यक्त केली. 

नेतान्याहूसमोर ट्रम्प असहाय्य आहेत का?

ट्रम्प आणि नेतान्याहू यांच्यात एक जटिल युती आहे. सार्वजनिकरित्या मैत्रीपूर्ण, परंतु अनेकदा खासगीत मतभेद (उदा., इराण 2020, रशिया-युक्रेन तटस्थता). ट्रम्प नेतन्याहूचा वापर सोयीने करू शकतात, परंतु ज्या युद्धांवर त्यांचे नियंत्रण नाही अशा युद्धांमध्ये ओढण्यास नकार देतात.

ज्यू लॉबी ट्रम्पवर दबाव आणत आहे का?

  • हो, पण ते गुंतागुंतीचे आहे. इस्रायल समर्थक प्रमुख गटांनी (AIPAC, रिपब्लिकन ज्यू युती) पुढील गोष्टी केल्या आहेत:
  • इराणविरुद्ध अधिक मजबूत प्रतिबंधकतेचा आग्रह धरला
  • संपूर्ण युद्धासाठी नव्हे तर प्रतिकात्मक अमेरिकेच्या कृतीसाठी दबाव आणला
  • ट्रम्प प्रचार निधी आणि मीडिया प्रतिमेसाठी त्यांचे ऐकतात, परंतु पूर्णपणे नियंत्रित नाहीत.

विभाजित ज्यू आवाज

  • उदारमतवादी ज्यू अमेरिकन लोक इराणशी युद्धाला विरोध करतात
  • रूढीवादी आणि रूढीवादी ज्यू देणगीदार (शेल्डन अॅडेल्सनच्या वारशाच्या प्रभावाप्रमाणे) मजबूत इस्रायल समर्थक धोरणांना पाठिंबा देतात

ट्रम्प विरोधाभास का निर्माण करत आहेत?

  • इराणविरुद्ध (रिपब्लिकन बेसवर) मजबूत दिसू इच्छितात
  • युद्ध टाळू इच्छितात (सर्वसाधारण मतदार आणि पेंटागॉन)
  • इस्रायली पाठिंबा हवा आहे, पण नेतन्याहूचा पूर्ण अजेंडा नको
  • शांतता करार हवे आहेत, पण जर वैयक्तिकरित्या श्रेय देतील तरच

इराणची अमेरिकेला काय भीती वाटते?

  • अण्वस्त्र निर्मिती
  • इराण युरेनियम समृद्ध करत आहे 60%
  • IAEA च्या देखरेखीशिवाय शस्त्रास्त्र दर्जापर्यंत पोहोचण्याची भीती
  • बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे
  • इराणकडे इस्रायल, आखाती मित्र राष्ट्रे, अमेरिकेच्या तळांवर मारा करण्यास सक्षम क्षेपणास्त्रे आहेत
  • युद्धात, इराण लाटांमध्ये 1000+ क्षेपणास्त्रे डागू शकतो
  • प्रॉक्सी नेटवर्क प्रत्युत्तर
  • लेबनॉनमध्ये हिजबुल्लाह: 150000+ रॉकेट
  • हूती: सौदी, युएई, इस्रायल, लाल समुद्रावर हल्ला करू शकतात
  • इराकी मिलिशिया: सीरिया/इराकमधील अमेरिकन सैन्यासाठी धोका
  • ऊर्जा धक्का आणि होर्मुझची सामुद्रधुनी
  • इराण होर्मुझमधून तेल व्यापार रोखू शकतो, ज्यामुळे किमती वाढू शकतात
  • एक लहान युद्ध देखील जागतिक महागाई वाढवू शकते

इतर महत्वाच्या बातम्या