Active Volcano In India: भारत नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. भारतात भव्य पर्वतांपासून ते शांत समुद्रकिनाऱ्यांपर्यंत सर्व काही मिळेल. पण अंदमान समुद्रातील एक असं ठिकाण आहे, जे खूपच वेगळे आहे. दक्षिण आशियातील एकमेव सक्रिय ज्वालामुखी आहे, जी अंदमान आणि निकोबार बेटांचा भाग असलेल्या बॅरेन बेटावर (Barren Island) आहे.
ज्वालामुखी नेमकी कुठे आहे? (Active Volcano In India)
बॅरेन बेट अंदमान आणि निकोबार बेटांची राजधानी पोर्ट ब्लेअरपासून सुमारे 140 किलोमीटर अंतरावर आहे. हे बेट भारतीय आणि बर्मी टेक्टोनिक प्लेट्सच्या सीमेवर आहे. सुमारे तीन चौरस किलोमीटर पसरलेले, बॅरेन बेट बहुतेक ज्वालामुखीच्या शंकू आणि राखेने झाकलेले आहे.
1787 मध्ये या ज्वालामुखीचा प्रथम उद्रेक- (Barren Island Active Volcano)
1787 मध्ये या ज्वालामुखीचा प्रथम उद्रेक झाला. तेव्हापासून, ज्वालामुखीने अधूनमधून क्रियाकलाप अनुभवले आहेत. 1991, 2005, 2017 आणि 2022 मध्ये किरकोळ उद्रेकांची नोंद झाली.
वन्यजीव आणि अस्तित्व-
कठोर परिस्थिती असूनही, येथे जीवन टिकून आहे. ज्वालामुखीच्या उतारावर शेळ्या, उंदीर आणि कबुतरांच्या काही प्रजाती आढळल्या आहेत. असे म्हटले जाते की बंगालच्या उपसागरात जहाजाच्या ढिगाऱ्यातून शेळ्या आल्या आणि बेटावरील गोड्या पाण्याच्या झऱ्यांमुळे ते टिकून राहतात.
बॅरन आयलंडवर कोणतीही स्थायी मानवी वस्ती नाही-
भारतीय वैज्ञानिक आणि भूगर्भशास्त्रज्ञ येथे ज्वालामुखी क्रिया, पृथ्वीतील उष्णता प्रवाह, आणि भूकंपजन्य हालचाली यांचा अभ्यास करतात. राष्ट्रीय भूभौतिकीय संशोधन संस्था (NGRI) आणि भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) यांनी उपग्रह चित्रांद्वारे या ज्वालामुखीचे निरीक्षण केले आहे. बॅरन आयलंडवर कोणतीही स्थायी मानवी वस्ती नाही. केवळ वैज्ञानिक मोहिमा आणि नौदल गस्त दरम्यानच येथे तात्पुरते थांबले जाते. बॅरन आयलंडचा लावा समुद्रात मिसळून नवीन जमीन तयार करतो. उद्रेकादरम्यान ज्वालामुखीचा राखेचा धूर 2 किमी उंचीपर्यंत पोहोचतो. ज्वालामुखी शांत झाल्यानंतरही उष्ण वायू आणि गंधकाचा धूर काही दिवस बाहेर पडत राहतो.
भारतातील ज्वालामुखी-
बॅरेन बेट सक्रिय असले तरी, भारतात इतर कोणतेही सक्रिय ज्वालामुखी नाहीत. काही ठिकाणी सुप्त किंवा नामशेष ज्वालामुखी आहेत, परंतु त्यापैकी कोणतेही बॅरेन बेटासारखे क्रियाकलाप प्रदर्शित करत नाहीत. हे बेट पूर्णपणे निर्जन आहे, तरीही अंदमान आणि निकोबार प्रशासन त्यावर बारीक लक्ष ठेवते. हे ठिकाण केवळ एक पर्यटन स्थळ नाही तर वैज्ञानिक संशोधनासाठी एक महत्त्वाचे ठिकाण देखील आहे. टेक्टोनिक प्लेट सीमेवर स्थित, हे बेट ज्वालामुखीची निर्मिती, टेक्टोनिक क्रियाकलाप आणि बेट उत्क्रांतीबद्दल मौल्यवान माहितीचा खजिना देते.