BLOG : भारतीय इतिहासात स्त्रियांची भूमिका अनेकदा उपेक्षित राहिली असली, तरी काही तेजस्वी उदाहरणं आपल्याला नेहमीच प्रेरणा देतात. अशाच स्त्रियांपैकी एक म्हणजे महाराणी अहिल्याबाई होळकर — ज्यांनी केवळ राज्यकारभारच नव्हे, तर नेतृत्व, न्याय, करुणा आणि संस्कृती यांचा सुंदर संगम घडवून एक नवा आदर्श उभा केला.
होळकर घराण्यातून तेजस्वी उदय
अहिल्याबाईंचा जन्म 31 मे 1725 रोजी महाराष्ट्रातील जामखेड (सध्याचे जामगाव) या गावात झाला. अत्यंत सामान्य कुटुंबात जन्मलेल्या अहिल्याबाईंचे आयुष्य अचानक बदलले, जेव्हा मल्हारराव होळकरांच्या नजरेस त्या पडल्या आणि त्यांनी तिला आपल्या सूनबाई म्हणून स्वीकारले. पुढे काही वर्षांनी पती खंडेराव यांचे आणि नंतर मल्हारराव यांचे निधन झाल्यानंतर राज्याचा भार त्यांच्या खांद्यावर आला — आणि इतिहास साक्षीदार ठरला एका स्त्रीच्या असामान्य नेतृत्वाचा.
अहिल्यादेवींनी उभं केलेलं आदर्श राज्य
अहिल्याबाई होळकरांनी माळवा प्रांतात एक न्यायप्रिय, लोकाभिमुख आणि समतावादी राज्य उभं केलं. त्यांच्या कारकिर्दीत प्रजेची सुरक्षितता, न्यायव्यवस्था, कृषी विकास, व्यापारसुविधा, आणि सामाजिक न्याय याला विशेष प्राधान्य देण्यात आलं.
अहिल्याबाईंनी लोकांच्या तक्रारी स्वखुशीने ऐकून घेण्याची परंपरा सुरू केली. गरीब-श्रीमंत, स्त्री-पुरुष यांच्यात कोणताही भेदभाव न करता सर्वांसाठी न्यायसुलभ दारे खुली ठेवली. त्यांनी न्यायाधीश नेमले, पण अंतिम निर्णयावर स्वतःची नजर ठेवली.
त्यांचा राज्यकारभार केवळ शिस्तबद्धच नव्हता, तर त्यात करुणेचा स्पर्श होता. शेतकऱ्यांच्या अडचणी समजून घेऊन करसवलती दिल्या, दुष्काळात धान्यवाटप केलं, व्यापाऱ्यांसाठी सुकर धोरणं राबवली. या सगळ्यामध्ये एक गोष्ट ठळकपणे जाणवते — अहिल्यादेवींनी सत्ता कधीही दडपशाहीसाठी वापरली नाही.
अहिल्याबाईंनी काशी विश्वनाथ मंदिराचे पुनर्निर्माण स्वतःच्या खर्चाने केलं. त्याशिवाय भारतभरात त्यांनी मंदिरं, घाट, धर्मशाळा आणि विहिरी बांधल्या. त्यांच्यासाठी धर्म म्हणजे केवळ वैयक्तिक श्रद्धा नव्हे, तर संस्कृती जपण्याचं सामूहिक उत्तरदायित्व होतं.
नेतृत्वात करुणा आणि कठोरतेचा समतोल
अहिल्याबाईंनी आपली भूमिका केवळ ‘महाराणी’ या पदापुरती मर्यादित ठेवली नाही. त्यांनी प्रशासन, न्याय, समाजहित आणि धर्म या सर्व अंगांना समतोल दिला. त्यांचं नेतृत्व हे फक्त राज्याभिषेकावर आधारित नव्हतं — ते दैनंदिन जबाबदाऱ्या पार पाडण्यातून आकार घेत होतं.
एकीकडे त्यांनी विद्वानांचा सन्मान केला, तर दुसरीकडे त्यांनी अप्रामाणिक नोकरशहांवर कठोर कारवाईही केली. धैर्य, दूरदृष्टी, शांतपणा आणि निर्णयक्षमता यांच्या जोरावर त्यांनी राज्य टिकवलं आणि बहरवलं.
नवरात्रीचा संदेश: नेतृत्व म्हणजे जबाबदारी
नवरात्रीमध्ये आपण नारीशक्तीची पूजा करतो, परंतु अहिल्यादेवी होळकरांसारख्या स्त्रियांमुळे ही शक्ती केवळ उपासनेपुरती मर्यादित राहत नाही — ती कर्तृत्वाने सिद्ध झालेली गोष्ट बनते.
अहिल्यादेवींचा आदर्श आपल्याला सांगतो की:
- नेतृत्व म्हणजे केवळ सत्ता नव्हे, ती एक मोठी जबाबदारी आहे.
- न्याय, करुणा आणि दूरदृष्टी हे चांगल्या नेतृत्वाचे खरे गुण आहेत.
- सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, स्त्रीशक्ती ही समाजाच्या परिवर्तनाची खरी चावी आहे.
उपसंहार: आजच्या काळात अहिल्याबाईंची गरज
आज जेव्हा आपण स्त्रियांच्या अधिकारांबद्दल, नेतृत्वात त्यांचा वाटा वाढवण्याबद्दल बोलतो, तेव्हा अहिल्याबाई होळकरांचा आदर्श आपल्याला एक स्पष्ट दिशा दाखवतो. त्यांच्या कार्याची प्रेरणा घेतल्यास, आपण केवळ इतिहास समजून घेत नाही, तर भविष्य घडवतो. त्यांच्या नावातच एक तेज आहे, आणि त्यांच्या कार्यातून उभं राहिलंय एक असामान्य इतिहास — सामर्थ्य, शिस्त आणि सेवाभाव यांचा संगम असलेलं नेतृत्व.